Het antropoceen is in korte tijd een veelgebruikt begrip geworden. Het is omarmd door activisten en wetenschappers, maar ook verworpen. Over de betekenis is onenigheid en het is nog niet daadwerkelijk vastgelegd dat geologisch gezien het antropoceen is aangebroken. Maar er is blijkbaar behoefte aan zo’n begrip, dat aangeeft dat in de huidige tijd de mens een zeer grote invloed heeft op zijn omgeving.
Dat begrip geeft aan dat de verhouding tussen mens en natuur veranderd is. Hoe dan en wat nu? Dat zijn de grote vragen. Daarover gaat After Nature van Jedediah Purdy, hoogleraar rechten in de VS. Voor een antwoord gaat hij eerst terug in de Amerikaanse geschiedenis en kijkt dan vooruit. Een ding staat voor hem voorop: de term kan niet betekenen dat mensen achterover leunen vanuit een fatalistische houding. Het antropoceen is een oproep om in actie te komen.
Purdy onderscheidt vier manieren waarop de (nieuwe) Amerikanen met hun natuurlijke omgeving zijn omgegaan. De eerste was de providentiële wijze: het Amerikaanse land was een schepping van de Voorzienigheid. Die schepping was de kolonisten gegeven om met hun arbeid om te vormen tot een aards paradijs. Het land moest dus gecultiveerd worden. Bij de vroege kolonisten had wildernis daarom een negatieve betekenis: het was iets dat bestreden moest worden.
De tweede was de Romantische visie, waarin de pracht van de natuur als spirituele kracht werd gewaardeerd. Grote verwoorder daarvan is David Henry Thoreau, de filosoof die in een hutje ging wonen. Terug naar de natuur.
Lees ook deze bespreking over de biografie van Alexander von Humboldt, de uitvinder van de natuur
Daarop volgde de utilitaire omgang met de omgeving: grootschalige werken onder leiding van experts en managers zouden het beste uit het land halen. Het ging gepaard met een verlangen naar avontuur en manlijkheid, en het verlangen om bepaalde delen te beschermen. Icoon van deze beweging was president Theodore Roosevelt: natuurbeschermer, mannetjesputter en initiatiefnemer van grote werken.
De laatste is de ecologische benadering. Die draaide zaken om: de mens was slecht, de natuur goed. Bij de ecologen van de twintigste eeuw werd wildernis iets om te koesteren, zoals al blijkt uit de naam van beschermingsorganisatie The Wilderness society. Op een gegeven moment was de beweging zo succesvol dat de acute crisis van vervuiling voorbij leek. Maar de ecologische crisis werd chronisch.
Leren van mislukkingen
Geen van deze benaderingen voldoet op dit moment, stelt Purdy. Hij gaat in op drie problemen van het antropoceen: voedsel, de omgang met dieren en klimaatverandering. In de losjes omschreven voedselbeweging ziet hij een nieuwe verhouding met de natuur ontstaan: actiever, betrokkener, een samenwerking van natuur en cultuur. Denk aan de trend van de voedselbossen.
In de omgang met dieren maakt hij een terecht onderscheid tussen degenen die het gebruik van dieren (grotendeels) willen afschaffen en diegenen die het lot van dieren willen verbeteren. Hij pleit voor publiek cameratoezicht in de slachthuizen.
Bij klimaatverandering blijft het probleem dat mensen te weinig doen, omdat ze te weinig baat hebben van hun inspanningen. De opbrengsten van (niet-)handelen komen immers pas later en vaak elders. Daarom mislukken klimaatinspanningen vaak.
Maar in een permanente crisis moeten mensen leren van hun falen. Dat falen is niet erg, maar onderdeel van het proces.
Ondertussen geeft hij een heel genuanceerde visie op de verhouding tussen individueel handelen versus politiek handelen. Het veranderen van bewustzijn is niet genoeg. Het gaat om de wettelijke en economische structuren. En uiteindelijk om politiek. Alleen de politiek kan bepalen wat de waarde is van bijvoorbeeld zuivere lucht. Maar toch is de individuele handeling ook van belang. Want al maakt het op een wereldwijde schaal niet uit hoeveel een persoon vervuilt, voor die persoon kan de keuze de juiste zijn. De daadwerkelijke bijdrage is niet altijd van belang, omdat ze nieuwe ervaringen biedt.
Zelfbeperking
Uiteindelijk moet de mensheid zich zelfbeperking opleggen. Hij neemt afstand van analyses waarin het kapitalisme of het neoliberalisme als schuldige wordt aangewezen voor de chronische, ecologische crisis. Alle andere politieke systemen hebben immers ook grootschalige milieuverwoesting veroorzaakt. ‘De mensheid is de uitdaging’.
Interessant is zijn verdediging van het pessimisme en misantropie die soms eigen zijn aan de ecologische beweging. Want leidt het ‘verplichte economische optimisme’ niet tot een voortzetting van de illusie van eeuwige groei? En ja, de ecologen menen het soms beter te weten dan de goegemeente, door te kiezen voor een bos in plaats van een snelweg of nog een winkelcentrum, die vaak door een (politieke) meerderheid wordt gewenst. Ze kiezen voor natuur in plaats van voor ‘de mensen’.
Wat is dan de politiek voor het antropoceen? Daar geeft Purdy niet een eenduidig antwoord op. Het lijkt daarin een beetje op het boek Dwalen in het antropoceen van René ten Bos. Purdy geeft wel enkele richtlijnen. Er is een nieuwe democratie nodig die mensen tot zelfbeheersing leidt. Daarbij staan mensen met hun taal en ideeën centraal. Maar er moet ook ruimte zijn voor de waardering van niet-menselijke actoren, zoals (niet-menselijke) dieren, rivieren en landschappen. Denk aan de ambassade van de Noordzee. Hij wil niet kiezen tussen de wat hij noemt de humanistische en post-humanistische benadering, maar die verenigen.
De waarde van het boek ligt in de onafhankelijke benadering van de auteur. Al hoewel je het vermoeden krijgt dat hij de ecologische beweging in principe waardeert, spaart hij die niet. Hij legt alle ideeën op een weegschaal en beoordeelt ze evenwichtig. Dat is knap in zo’n controversieel veld.
Het idee van zelfbeperking lijkt voor de hand te liggen, maar is in de praktijk heel lastig te verwezenlijken. Minder consumeren, minder produceren, het gaat in tegen de opzet van alle ‘succesvolle’ economieën. Moet die beperking dan wettelijk worden afgedwongen? Zal een democratische meerderheid zich daar achter scharen? Er blijven nog genoeg vragen over.
Geen reacties