Donald Trump is een bedreiging voor de Amerikaanse democratie en Amerikanen moeten daartegen in verzet komen. De geschiedenis biedt daar lessen voor. Dat is de strekking van het boekje Over tirannie van historicus Timothy Snyder.
Uit het Europese verleden haalt Snyder, auteur van het boek Bloedlanden, twintig lessen die de Amerikanen in acht moeten nemen. Die lessen gelden natuurlijk in grote lijnen ook voor andere volkeren als ze met de dreiging van tirannie te maken krijgen. We moeten leren uit het verleden, waarvan anders?
Onder vuur
Amerikanen moeten niet denken dat de instituties hun wel zullen beschermen tegen tirannie. Die instituties liggen immers onder vuur. Ze moeten zelf handelen, door niet bij voorbaat te gehoorzamen en instituties daadwerkelijk te beschermen. Ze moeten hun beroepsethiek in ere houden, demonstreren en fysiek contact leggen met geestverwanten, niet afgaan op allerlei onzin op internet en de waarheid eerbiedigen.
Voor een belangrijk deel is dat de houding die je van een kritische burger in een democratie mag verwachten. Maar overbodig zijn deze lessen niet. Het is ook in Nederland opvallend hoe sterk het taalgebruik en dus de politiek wordt beïnvloed door populistische en xenofobe stemmen. Een groot deel van het debat wordt vanuit die hoek geagendeerd. Anderen gaan daarin mee, soms moedwillig, soms onverschillig. Denk aan termen als ‘partijkartel,’ ‘zelfislamisering’ en ‘straatterroristen’.
We drijven af van ‘normale politiek’; de normen in het debat verschuiven. Dat was ook in Nederland tijdens de laatste campagne duidelijk. Lees nog eens de brief van Mark Rutte over wat er hier ‘gewoon’ is.
Hannah Arendt
Snyder ziet de Amerikaanse verkiezingen van 2016 als een stap in de richting van totalitarisme omdat het gewoon werd gevonden dat gehackte en gelekte e-mails van de Democratische partij deel van het nieuws werden. De grens tussen privé en openbaar vervaagde, en dat is volgens Hannah Arendt een kenmerk van totalitarisme.
Dat zijn grote woorden, maar gezien de aanwijzingen dat het Kremlin en Wikileaks de hand hadden in de (timing van) de lekken, is het niet helemaal overtrokken. Trump is geen Hitler, en de jaren 30 herhalen zich niet letterlijk. Maar er is meer dan genoeg aan de hand om je zorgen over te maken.
Toekomst
Aan het eind van zijn boek zet Snyder twee visies naast elkaar, die beide een dwaalrichting zijn. De eerste is die van de onvermijdelijkheid van toenemende marktwerking, globalisering, welvaart en redelijkheid. Het idee is dat er geen alternatief is voor deze ontwikkelingen.
Het andere idee dat van de eeuwigheid, het streven dat alles altijd zo zal blijven. Het is het verlangen naar een gemythologiseerd verleden als voorbeeld van de toekomst. Het zijn beide antihistorische voorstellingen van het verleden – en de toekomst -, die op bepaalde momenten aantrekkelijk kunnen zijn voor bepaalde mensen en groepen.
Tegenover deze visies zet Snyder een andere manier van naar de geschiedenis, de historische manier. De geschiedenis is dan niet de voorbode van een onvermijdelijke toekomst en ook niet een mythologische tijd om naar terug te keren. Maar een reservoir aan mogelijkheden, aan wegen die werden gekozen en die werden genegeerd. Het leert verbanden te leggen. Geschiedenisonderwijs kan mensen bewust maken van het verleden, van de rol van hun gemeenschappen en van individuen daarin. Het kan verklaren hoe we in de huidige toestand beland zijn.
Redmiddel
Snyder ziet ‘de geschiedenis’ als het redmiddel. Maar er bestaat niet een soort neutrale geschiedenis die als een mentaal reinigingsmiddel aangewend kan worden. Een bepaalde manier van naar de geschiedenis kijken kan helpen om weerstand te bieden aan de verleidingen van onvermijdelijkheid en eeuwigheid.
Het gevaar van de tirannie in Amerika, maar ook in Turkije, Rusland, Polen, Hongarije en elders, kan misschien niet met een geschiedenislesje gekeerd worden. Maar zonder gaat het zeker niet.
Geen reacties