Boekenstrijd

Toen ik jaren geleden een bundel ooggetuigenverslagen van de Tweede Wereldoorlog samenstelde, had ik een vaag idee wie Etty Hillesum was. Een zweverig type, iemand die niet in politiek geïnteresseerd was, maar in het innerlijk leven. Toch ging ik haar dagboek over de Tweede Wereldoorlog lezen, want misschien zou het een mooi fragment opleveren. Dat fragment had ik snel gevonden. Het ging over een bezoek aan de Gestapo. Ze beschreef dat ze niet bang was voor de SS’er die haar toesnauwde. Ze wilde hem begrijpen, niet veroordelen of haten. Ik was verrast door haar manier van schrijven en moest mijn oordeel enigszins bij stellen. Ja, het was wat zweverig, en misschien wel naïef, maar ook heel persoonlijk en zeer aansprekend. En het was anders, het opende een perspectief op de oorlog dat zeer weinig dagboekschrijvers uit die tijd boden. Tegelijk bleef Hillesum, Etty, een raadsel. Hoe kon een intelligente, belezen jonge vrouw, bovendien met allerlei connecties in linkse kringen, zo’n houding aannemen waarin ze verzet afwees en haar lot aanvaardde? Dat is een belangrijke vraag in de biografie die Judith Koelemeijer over haar schreef. ‘Hoe kon Etty voor de dood kiezen, terwijl haar het leven werd aangeboden?’, zo wordt het…

De geschiedenis van het Merwedeplein tussen 1933 en 1945 weerspiegelt wat in Amsterdam gebeurde in die jaren. Een gewoon plein was het niet, blijkt uit het boek Anne Frank was niet alleen. Het Merwedeplein was in de jaren dertig een modern plein in Amsterdam-Zuid, in de schaduw van ‘de wolkenkrabber’, een gloednieuw flatgebouw van maar liefst twaalf verdiepingen hoog. Aan dat plein vond Edith Frank-Holländer in 1933 een woning voor haar gezin, verder bestaande uit haar man Otto en haar dochters Margot en Anne. Ouders en kinderen konden zo herenigd worden, want de meisjes en moeder woonden nog in Aken. En zakenman Otto Frank kon de relatief hoge huur wel betalen. Lees de rest van mijn recensie van Anne Frank was niet alleen  bij NRC    

Dit is het verhaal van een held. Jan Zwartendijk, consul in Litouwen, redde in de Tweede Wereldoorlog duizenden Joden het leven door ze een visum voor Curaçao te geven. Zo konden ze via de Sovjet-Unie en Japan vertrekken. De bescheiden Zwartendijk werd tijdens zijn leven niet beloond of geroemd voor zijn daden. hij kreeg zelfs een reprimande van Buitenlandse Zaken omdat hij zich niet aan de regels had gehouden. Ook een Yad Vashem-onderscheiding kreeg hij aanvankelijk niet. In dit boek onderzoekt Jan Brokken op minutieuze wijze wat Zwartendijk heeft gedaan, in samenwerking met anderen, onder wie de Japanse consul in Litouwen. Hij beschrijft alles zeer sfeervol  en heeft zaken zeer nauwkeurig onderzocht. Daarbij balanceert hij vaak op de rand van geschiedenis en literatuur. Brokken beschrijft ook het lot van een tamelijk groot aantal van de overlevenden en van andere betrokkenen, die voor een deel in China terecht kwamen. Daarbij heeft hij weinig maat gehouden. Zelfs de pianoleraar van de Poolse ambassadeur in Japan komt op een gegeven moment in het verhaal voor.