Aung San Suu Kyi heeft bijna de status van een heilige. Ze heeft ondanks vele jaren huisarrest haar strijd tegen de junta van Birma nooit opgegeven en is altijd in geweldloos verzet blijven geloven. Ze is 'de ijzeren vlinder', zoals ze in een citaat in het boek van Jesper Bengtsson, één van de twee onlangs in het Nederlands verschenen biografieën, wordt genoemd. Sterk en fragiel. Onbreekbaar en kwetsbaar.

Aung San Suu Kyi heeft bijna de status van een heilige. Ze heeft ondanks vele jaren huisarrest haar strijd tegen de junta van Birma nooit opgegeven en is altijd in geweldloos verzet blijven geloven. Ze is 'de ijzeren vlinder', zoals ze in een citaat in het boek van Jesper Bengtsson, één van de twee onlangs in het Nederlands verschenen biografieën, wordt genoemd. Sterk en fragiel. Onbreekbaar en kwetsbaar.
Maar dit beeld deugt niet, zegt Peter Popham, schrijver van de andere net vertaalde biografie. Suu Kyi loopt het risico te worden gereduceerd tot 'een beeld van westerse zelfingenomenheid, een grafische weergave van het goede gevoel dat we krijgen door te laten zien hoe een mooie vrouw door beulen in uniform op een afschuwelijke manier misbruikt wordt.' Ze wordt tegen wil en dank een beroemdheid.
Popham probeert het beeld van Suu Kyi te verbreden. Dat doet hij vooral door in te gaan op haar religieuze en spirituele drijfveren en door haar als moreel leider te portretteren. Zij zelf sprak ooit over 'een revolutie van de geest'. Als die er niet komt, blijven de krachten die het oude systeem in stand houden, werkzaam.
Ze heeft Birma veranderd, ook al heeft ze haar politieke doelen (nog) niet bereikt, schrijft Popham.
Hij schreef zijn boek nadat Suu Kyi een derde periode van huisarrest achter de rug had, maar voordat in Birma van een aantal vergaande hervormingen sprake was. Beide auteurs spreken de vrees uit dat de junta, die achter de schermen nog aan de touwtjes trekt, ook dit keer een façade heeft opgetrokken en goede sier wil maken met haar vrijlating. Dat heeft Suu Kyi al eerder meegemaakt.
In het leven van Suu Kyi is een duidelijke breuk herkenbaar. Tot 1988 was haar leven niet opzienbarend. Ze werd in 1945 geboren als dochter van de onafhankelijkheidsstrijder Aung San. Hij is een mythische figuur, de held van het verzet tegen de Britten, de koloniale overheersers. Hij was strijdbaar, met een vast doel voor ogen: de onafhankelijkheid van Birma. Maar hij was ook pragmatisch: hij collaboreerde met de Japanners, maar werkte net op tijd met de Britten samen.

De moord op Aung San in 1947 is één van de trauma's in de geschiedenis van het naoorlogse Birma. Oneindig zijn de speculaties over wat zou zijn gebeurd als hij in leven was gebleven. Nu nog wordt zijn portret meegedragen tijdens demonstraties.
Suu Kyi's moeder werd later onder andere ambassadeur van Birma in India, maar gaf die positie op nadat de junta de macht naar zich toe had getrokken.
Suu Kyi bracht een groot deel van haar leven door buiten Birma, door de junta herdoopt in Myanmar. Ze studeerde in Oxford en in de Verenigde Staten, werkte voor de Verenigde Naties en woonde met haar man Michael Aris in de Himalaya. Maar ze had geen rol in de politiek en ze bemoeide zich amper met de ontwikkelingen in Birma. Opvallend detail is dat ze van tijd tot tijd naar Birma reisde om met leden van de junta de moord op haar vader te herdenken.
Een speling van het lot bracht haar terug naar haar land op het moment dat daar politieke onrust uitbrak, in 1988. Suu Kyi was teruggekomen om haar zieke moeder te verplegen, maar werd min of meer vanzelfsprekend de leider van de protestbeweging. En daar bleef het niet bij. In 1990 won haar partij, de Nationale Democratische Liga, met overweldigende voorsprong de verkiezingen. Op dat moment zat Suu Kyi al in huisarrest en daarmee was de beweging meteen stuurloos geworden. Met de winst werd niets gedaan, een punt van kritiek bij haar biografen.
Het zijn haar morele kwaliteiten die haar uitzonderlijk maken, schrijft Popham, die voor de Britse krant The Independent werkte. En dus niet haar politieke inzicht. Bengtsson schrijft weinig geloofwaardig dat haar lange huisarrest het haar onmogelijk maakte een politiek programma te schrijven.
De Nationale Democratische Liga is ook nu nog 'een verenigd front' met weinig omlijnde ideeën, behalve dan dat Birma een democratie moet worden. Dat is uiteraard niet onbelangrijk, maar het is vooral een begin en het maskeert de interne verschillen van mening binnen haar beweging.
Aung San Suu Kyi blijft in zekere zin een raadselachtig vrouw. De schrijvers van de biografieën worstelen er zelf een beetje mee. Ze willen niet voor schrijvers van heiligenlevens doorgaan, maar hun kritische noten zijn soms wat vergezocht. Ze kan opvliegend, veeleisend en koppig zijn en ze heeft niet met al haar medewerkers een goede band gehouden.
Pophams werk is uitvoerig, soms wat té. Zijn degelijkheid leidt tot een wat zware toon. Bengtssons werk is vlotter. Hij is ook bescheidener en zegt dat hij geen complete biografie kon schrijven omdat Suu Kyi haar opvattingen over veel gebeurtenissen niet kenbaar heeft gemaakt.
Eén gebrek hebben deze boeken gemeen: er staat geen kaart van Birma in.

Deze recensie verscheen op 15 februari 2012 in Het Parool.

Jesper Bengtsonn, Aung San Suu Kyi. (2012)

Peter Popham, Aung San Suu Kyi. (2011)