Korte inhoud: Een onderzoek naar de leugen in de internationale politiek, gebaseerd op theorie en voorbeelden. Duidelijk geïnspireerd door de leugens van de Amerikaanse regering rond de inval in Irak in 2003, maar met een verrassende conclusie.
Stelling van het boek: Er wordt minder gelogen in de internationale politiek dan je zou denken.
Stijl: Licht academisch.
Geschikt voor: Mensen die denken dat politici altijd liegen, iedereen die in internationale betrekkingen is geïnteresseerd.
Eerst een vraag: liegen staatslieden en diplomaten vaak in de internationale politiek? Is liegen daar een gebruikelijke praktijk?
Volgens de Amerikaanse hoogleraar internationale betrekkingen John Mearsheimer niet. De meest controversiële stelling van dit boekje, aldus de schrijver zelf, is dat politici en diplomaten niet vaak tegen elkaar liegen. Deze conclusie gaat volgens hem in tegen het gebruikelijke cynisme over het onderwerp. Tussen staten wordt niet zoveel gelogen. En Mearsheimer is geen idealist met een rooskleurige beeld van de mensheid, hij is een realist, iemand die denkt dat internationale verhoudingen om macht draaien. Hij heeft het overal na gevraagd en onderzocht en het aantal voorbeelden bleef beperkt.
Natuurlijk is er geen maatstaf die aangeeft hoeveel staatslieden zouden moeten liegen. Het gaat vooral om een gevoel en na de ontmaskering van de leugens rond de Irak-oorlog was het gevoel dat er veel gelogen werd. Maar er is ook een voor de hand liggende redenering die het aannemelijk maakt dat leiders liegen. In de strijd om de macht is dat misschien geen hoogstaande activiteit, maar het zou eigenlijk logisch zijn als staten zouden liegen als ze daarmee hun eigen positie zouden kunnen versterken.
Maar de ‘kosten’ van leugens in internationale politiek zijn hoog en de tegenstanders zullen de woorden van hun rivalen niet zomaar geloven. Dat is een van de redenen waarom staten tegen elkaar vaak de waarheid spreken.
Maar als er in internationale kwesties wordt gelogen is dat vooral voor binnenlands gebruik. Daar zijn soms goede redenen voor, en het gebeurt vaker in het ‘nationale belang’ dan uit eigenbelang. Ironisch genoeg is het vooral een praktijk in democratieën. Om de steun van het publiek te verwerven voor een militaire confrontatie moet de reden van de oorlog vaak anders worden voorgesteld dan die in werkelijkheid is. Een democratie kan niet tot de aanval overgaan omdat er belangrijke strategische, economische of geopolitieke redenen zijn. Er moeten ‘edele’ motieven zijn, zoals zelfverdediging of de bescherming van mensenrechten. En als die er niet zijn moeten die worden verzonnen. De bevolking moet angst aangejaagd worden om ze te overtuigen van een dreiging. Volgens Mearsheimer zal dat een constante blijven als de Verenigde Staten een vooraanstaande rol in de wereldpolitiek wil blijven spelen en daarbij ‘oorlogen uit keuze’ wil voeren. Dat is een vrij sombere conclusie.
Overigens kan je natuurlijk zeggen dat in totalitaire staten en dictaturen de waarheid zo schaars is, dat een leugen in internationale zaken niet opvalt. Maar uiteraard woedt er daar minder een strijd om de publieke opinie.
Mearsheimer wil geen moralist zijn. Het gaat hem om het nut van de leugen. En soms komt die van pas. Er zijn in feite gerechtvaardigde leugens en niet gerechtvaardigde leugens. Het doel rechtvaardigt het middel, bijvoorbeeld toen president John F. Kennedy verzweeg dat deel van de beëindiging van de Cuba-crisis was dat de VS raketten terugtrok uit Turkije. Maar liegen heeft ook risico’s.
Misschien heeft Mearsheimer gelijk met zijn stelling dat er relatief weinig wordt gelogen. Maar dat gaat natuurlijk vooral over de verwachting die je daar van te voren over had.
En hij lijkt het onderscheid tussen kwantiteit en kwaliteit uit het oog te verliezen. Als het gaat om verschillende belangrijke conflicten uit het recente en minder recente verleden is duidelijk dat de leugen daar op een of andere manier een rol bij speelde: van de Frans-Duitse oorlog via de Tweede Wereldoorlog tot de Vietnam-oorlog tot de Irak-oorlog.
Als er weinig wordt gelogen, maar wel in zaken van leven en dood, dan is zeker op die momenten een gezond wantrouwen tegenover de uitspraken van politieke leiders in dergelijke situaties gerechtvaardigd.
Geen reacties