Boekenstrijd

De politieke memoires van Femke Halsema kan ik niet als volstrekte buitenstaander beoordelen. Mijn tijd als politiek verslaggever in Den Haag voor Het Parool overlapte met haar langere carrière als Kamerlid. Daarom eerst een paar persoonlijke herinneringen. Voor Femke was ik twee keer de brenger van slecht nieuws. Ik overviel haar op de ochtend van 2 november 2004 met een telefoontje en vertelde dat Theo van Gogh was vermoord. Ze was er stil van, tekende ik op in de krant. Het was een zeer aangrijpend moment, zo aan de telefoon in Amsterdam. De andere keer was na de moord op Pim Fortuyn. Ik had in Het Parool uitspraken van LPF-voorzitter Peter Langendam opgetekend zoals: ‘de kogel kwam van links’. Twee dagen later kwam ik Femke tegen op het Plein in Den Haag, waar meer GroenLinksers zaten in afwachting van de verkiezingen. Waarom heb je dat opgeschreven, vroeg ze verwijtend. Ik geloof dat ik niet veel meer wist uit te brengen dan dat het nu eenmaal gezegd was. In haar boek Pluche gaat ze uitvoerig in op de uitspraak van Langendam en de gevolgen ervan. Die uitspraak heeft de rem op scheldkanonnades en bedreigingen tegen linkse politici volgens haar weggehaald. Of…

Sommige boeken ken je al of denk je te kennen zonder ze gelezen te hebben. Het boek van Francis Fukuyama ‘The end of history and the last man’ is er zo een. Een klassieker die sinds de verschijning in het begin van de jaren negentig talloze malen is geciteerd en geanalyseerd als de uiting van een tijdgeest. Het boek kwam voort uit een essay dat Fukuyama eerder schreef voor The National Interest, meer dan 25 jaar geleden. Nooit te laat om toch een keer van kaft tot kaft door te nemen. (lees hier de bespreking van Identiteit van Francis Fukuyama) Relevant Eerste vraag is of ‘The end of history’ nog relevant is. Vaak is verklaard dat Fukuyama het bij het verkeerde eind had en dat de geschiedenis toch is door gegaan. Vooral de aanslagen van 11 september 2001 en de daaropvolgende ‘War on terror’ zouden daarvoor het bewijs zijn. Toch haalt de groei van het islamitisch radicalisme de these van Fukuyama niet daadwerkelijk onderuit, maar dat betekent niet dat die overtuigend is. Fukuyama stelt dat ‘de geschiedenis’ tot een einde is gekomen na de Koude Oorlog, omdat er geen ideologische tegenstander van de liberale democratie meer is. Dat model is…

Het vergelijken van het stalinistisch systeem en het nationaal-socialisme was lange tijd, zeker in linkse kring, een taboe. Misdaden van de Sovjet-unie werden gebagatelliseerd en een vergelijking zou de misdadigheid van het Derde Rijk relativeren. De historicus Richard Overy waagt zich wel aan een vergelijking. Niet met als doel vast te stellen welke van de systemen het meest moorddadig of afkeurenswaardig was. En ook niet om de misdaden van de een tegen die van de ander weg te strepen, omdat de een was begonnen en de ander slechts reageerde. Het gaat bij Overy om overeenkomsten én verschillen. De overeenkomsten waren groot, zoals een Russische vertaler op bezoek in Berlijn in 1940 met eigen ogen vaststelde. De persoonscultus, de megalomane architectuur en nog megalomanere plannen, dezelfde parades en bijeenkomsten, en dezelfde technieken om de bevolking te hersenspoelen, het leek vreselijk veel op elkaar. Maar een van de verschillen was dat de ideologie van het communisme uiteindelijk de vooruitgang van de mensheid nastreefde, terwijl nationaal-socialisme het belang van één volk op het oog had.

Het begin van de eenentwintigste eeuw wordt voor een groot deel gekenmerkt door de uitdaging van het westen door de politieke islam en de reacties daarop. Hoe deze strijd, die zich op cultureel, politiek, militair en justitieel vlak afspeelt, geduid moet worden is het onderwerp van dit al wat oudere boek van de Brits-Nederlandse schrijver Ian Buruma en de Israëlische filosoof Avishai Margalit. Deze strijd heeft in ideologisch opzicht een lange voorgeschiedenis, betogen de twee, en gaat terug tot de tijd van de Verlichting en de afwijzende reacties daarop. Deze beelden en stereotypen zijn steeds weer terugvinden bij de geharnaste tegenstanders van het westen: de occidentalisten.