Korte inhoud: Beschrijving van de opkomst en achtergrond van Islamitische Staat, de meest extreme terroristische beweging die de wereld kent. De nadruk ligt op de beschrijving van hoe IS zichzelf presenteert aan de buitenwereld door propaganda en ideologie.
Stelling van het boek: IS onderscheidt zich door de publieke wreedheden en het eindtijddenken.
Stijl: Eerder journalistiek dan wetenschappelijk. Behoorlijk wat herhaling.
Geschikt voor: Iedereen die iets meer wil weten over IS dan in de kranten staat.
Toen Islamitische Staat (IS) vorig jaar enkele grote steden in Irak veroverde, veroorzaakte dat een schokgolf in de internationale politiek. Bagdad leek bedreigd en er kwam een coalitie tot stand van Arabische staten, de Verenigde Staten en Europese bondgenoten. Ook Nederland is in strijd verwikkeld met IS.
IS leek iets heel nieuws. Maar ook IS heef uiteraard een voorgeschiedenis, en sommige van de meest schokkende fenomenen waren eerder al op kleine schaal te zien.
Zo was er de reputatie van Abu Musab al Zarqawi, de Jordaniër die na een bandeloos leven een carrière als jihadist begon, eerst in Afghanistan en later als leider van Al Qaida in Irak. Zijn extreme optreden leidde tot een botsing met de leiding van ‘Al Qaida Centraal’.
Door het optreden van de Amerikanen in samenwerking met soennitische stammen in Irak werden AQ in Irak zware klappen toegediend. Maar toen de Amerikanen vertrokken en premier Al-Maliki een sektarisch beleid voerde waarbij de soennieten zich gemarginaliseerd voelden, kon de beweging zijn kop weer opsteken, ondanks de dood van Zarqawi.
Voeg daarbij de burgeroorlog in Syrië na de mislukte opstand tegen Bashar al-Assad. Via de tussenstap van Islamitische Staat in Irak en Syrië (ISIS, de afkorting die in dit boek gebruikt wordt) wordt op 30 juni 2014 Islamitische Staat opgericht, het kalifaat.
Dat toont ook een duidelijk verschil met Al Qaida, (waarmee de band in februari 2014 werd verbroken) en zijn filialen in de Arabische wereld en Afrika. In plaats van te wachten op de definitieve overwinning op de plaatselijke overheden begint IS in de gebieden waar het heerst al met de oprichting van een staat, volgens de richtlijnen van de radicale interpretatie van de islam. En dat is een staat met zeer grote pretenties. Er is weer een kalifaat: met als kalief de wat schimmige figuur Abu Bakr al Baghdadi.
Stern, die eerder Terreur in naam van God schreef, en Berger besteden veel aandacht aan de propaganda van IS. In plaats van video’s van een man in een rots die een ellenlange verklaring monotoon voorleest, (het propagandamateriaal van Al Qaida) maakt IS steeds geavanceerdere videoclips die er uit zien als actiefilms. IS doet niet zijn best wreedheden te verbergen, wat veel massamoordenaars uit het verleden deden, maar toont ze trots aan de wereld. Naast de wreedheid wil IS ook laten zien het serieus werkt aan de vorming van een islamitische samenleving: vandaar de filmpjes waarin de zich ontluikende maatschappij werd getoond: zelfs een verzorgingstehuis onder IS-vlag. De boodschap is dat er plek is voor alle moslims (mits die uiteraard de lezing en de richtlijnen van IS volgen).
De propaganda van IS is in die zin belangrijk en succesvol, omdat die er aan heeft bijgedragen dat er een ongekende stroom van buitenlandse strijders de gelederen zijn komen versterken. Hoeveel dat er precies zijn, is lastig te bepalen, maar het zijn er duizenden, met name uit de Arabische wereld en West-Europa.
Over de motieven zijn de auteurs niet eenduidig. Er is niet één profiel waar ze aan voldoen, er is geen gemeenschappelijke sociaal-economische of zelfs religieuze achtergrond. Ze maken wel onderscheid tussen externe en interne motieven van de jihadisten. Externe motieven beschrijven de manier waarop een persoon de buitenwereld ervaart, interne gaan over de verwachtingen die iemand koestert: de hang naar avontuur bijvoorbeeld.
Vaak verkeren de strijders in een overgangsfase. Religieuze motieven zijn wel noodzakelijk, maar vormen voor geen voldoende voorwaarde, zo stellen ze. (Dat druist uiteraard in tegen de opvattingen van sommigen dat ‘de radicale islam’ de verklaring is voor deze vorm van export-jihadisme).
Het boek maakt nog iets duidelijk: Er is een neiging om terrorisme als het absolute kwaad te zien. Maar daarbinnen zijn er vele varianten mogelijk: sommige verschijningsvormen van terrorisme zijn voor andere terroristen onacceptabel. Al Qaida lijkt in vergelijking met IS in zekere zin ‘gematigd’, een nogal bizarre conclusie. Ook kan je IS zien als een reactie op de onvrede van jihadisten over de beperkte resultaten die AQ heeft geboekt.
Er is ook een theologisch-politiek verschil tussen IS en Al Qaida. IS is een apocalyptische beweging, dat wil zeggen dat ze gelooft dat het einde der tijden nabij is. Dat soort voorstellingen kunnen een legitimatie vormen voor extreem geweld.
Stern en Berger hebben enkele tips voor de bestrijding van IS. Doe niet wat IS verwacht en verlangt: dat is eigenlijk een algemeen advies voor de bestrijding van terrorisme. Daar komt ook de scepsis over militaire interventies vandaan. Mogelijk is een betere strategie IS te laten ‘wegrotten.’ Het tegengaan van sektarische spanningen in Syrië en Irak is een nobel streven, maar daarvan weten de auteurs ook dat het uiterst lastig is. Verder lijken ze wel wat te zien in anti-propaganda en het ontzeggen van een platform via sociale media aan deze types.
De analyses van de propaganda en de boodschap van IS zijn interessant, maar propaganda is toch ook wel de buitenkant. Hoe het er werkelijk aan toe gaat in de Islamitische Staat beschrijven Stern en Berger niet echt, uiteraard ook omdat het lastig is daar betrouwbare informatie over te krijgen. Maar ze hebben ook de neiging om dingen meer dan eens te vertellen, een wat strakkere redactie van het boek had dat kunnen voorkomen. Dit is zeker niet het definitieve boek over IS, maar het zou ook wat veel gevraagd zijn om dat nu al te verwachten.
Geen reacties