Een nieuw sociaal contract – Pieter Omtzigt.

mei 11, 2021

Pieter Omtzigt, Kamerlid voor het CDA, studeerde economie in Exeter en promoveerde op econometrisch modellen in Italië en Denemarken. In 2002 solliciteerde hij bij het CDA. Omtzigt pakte onder andere corruptie in de Raad van Europa aan.
Europa en de Europese Unie zijn belangrijke thema’s in dit boek. Hij behandelt concrete voorbeelden hoe landen omgaan met het vetorecht in de Unie en wat voor effect dat heeft op de democratie. Omtzigt spreekt zijn zorgen uit over de staat van het democratisch bestuur. Hij stelt: ‘Niet alleen loopt het aantal landen in de wereld met een min of meer democratisch bestuur terug, en ook is er sprake van een agressieve concurrentie van staten met een autoritaire staatsvorm – Rusland en China voorop.’

Omtzigt haalt de verzetsrede van hoogleraar rechtsgeleerdheid Rudolph Cleveringa (1894-1980) aan. Joodse collega’s van Cleveringa werden in 1940 uit hun ambt ontheven door de bezetter. Anderen werd gevraagd om dat werk over te nemen. Cleveringa heeft dat geweigerd met zijn beroemd geworden verzetsrede over de onrechtmatigheid en onrechtvaardigheid van het ontslag van zijn collega. Na de oorlog heeft Cleveringa een rol gespeeld bij de inrichting van de samenwerking in Europa om vrede, de rechtstaat en democratie op het continent te bewerkstelligen.

Het hoofdstuk over Europa eindigt met citaten van Churchill en Cleveringa. Omtzigt schrijft: ‘Beiden wezen op het belang van trouw aan de eigen principes. Niet vanwege een morele verhevenheid, maar vanuit een praktisch oogpunt: soms is enkel de principiële houding doelmatig.’

Modellen

Omtzigt gaat in een volgend deel van het boek in op hoeveel invloed we in Nederland toekennen aan economische of econometrische modellen om beleidskeuzes te maken. In het algemeen kunnen modellen zeer behulpzaam zijn. Sterrenkundigen voorspellen met hun model de zonsverduistering op 8 juni 2290. En dat komt waarschijnlijk uit, zolang wij geen StarWars spelen.
Maar in het heelal is geen sprake van menselijk gedrag. In alle modellen die gebruikt worden om beleid te maken is wel sprake van menselijk handelen.

De inkomstenbelasting komt uitgebreid aan bod, omdat de inkomstenbelasting hét middel is om koopkrachtplaatjes te beïnvloeden. Koopkrachtplaatjes komen uit een model, met zeer veel variabelen. Omtzigt toont aan dat de variabelen primair worden ingezet door de regering om een gunstig resultaat te laten zien bij de koopkrachtplaatjes. Er worden variabelen toegevoegd als dat nodig is voor een gewenst resultaat. De verschillende variabelen zorgen voor veel detailwetgeving in de inkomstenbelasting. Dit heeft twee gevolgen:
1. Het is heel lastig om te zien welke invloed de ene variabele heeft op de andere
2. Als je als burger niet goed oplet, heb je op papier wel inkomstenstijging, maar in het echt niet.

Hij geeft twee uitgewerkte voorbeelden die volgens hem aantonen dat een alleenstaande ouder met één kind met een salaris van 21.800 euro evenveel besteedbaar inkomen overhoudt als een alleenverdiener met twee kinderen bij een salaris van 36.500 euro.

In achttien pagina’s lees je hoe complex de inkomstenbelasting is. Elke regeling is op detailniveau te verklaren, bijvoorbeeld waarom je een arbeidskostenforfait hebt. Maar de samenhang met andere regelingen is willekeurig.

Macht en tegenmacht

De twee laatste delen gaan over het kinderopvangtoeslagenschandaal, een van de dossiers waar hij zich in vastgebeten heeft. Volgens Omtzigt is dat schandaal geen incident, want er zijn meer zaken waarbij de burger niet goed beschermd wordt of niet goed behandeld wordt door de overheid. Hij behandelt een aantal van dergelijke dossiers. Hij sluit af met een oproep om het belang van machtsevenwicht in de rechtsstaat weer te erkennen. In een rechtvaardige samenleving behoren de gelijke rechten voor iedere burger ook tegenover de overheid gewaarborgd te zijn. Evenwicht is cruciaal en vormt de essentie van de trias politica.

Het boek van Omtzigt, dat het met filosoof Welmoed Vlieger maakte, biedt veel relevante informatie en zit zorgvuldig in elkaar. Het is een mix van detail en grote lijn, van historisch en juridisch kader tot belastingtarieven. Omtzigts boek geeft verheldering in wat er gaande is, en ook oplossingsrichtingen. Het is zeker het lezen waard.
Maar Omtzigt laat één belangrijk punt lopen. Terwijl hij zelf de bal op de stip legt. Aan het begin van het deel over de inkomstenbelasting, schrijft hij: ‘Het kan zijn dat u de komende twee pagina’s verdwaalt in cijfers. Troost u, u bent niet de enige. Ik ken geen enkele minister die deze cijfers kent en begrijpt – zo complex is het.’
Hij heeft gelijk. De wetgeving is te complex, niemand begrijpt die. En zolang de wetgeving zo complex blijft, is een nieuw sociaal contract lastig vorm te geven. Want je kunt pas macht en tegenmacht goed organiseren als je begrijpt waarover je het hebt.

 

Gastrecensie door Esther Schulte

(Visited 405 times, 2 visits today)

Geen reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.