In een flatje, o
p de bank met uitzicht op een flatscreen: het lijkt alsof je leven in orde hebt, maar bij een aanzienlijke groep meestal jongere moslims in Nederland knaagde het. Ze vonden dat ze hun leven verkeerd hadden ingericht, dat ze niks deden terwijl er een groot onrecht gaande was. En er was een schitterende kans om dat totaal te veranderen, door naar Syrië of Irak te gaan, of later naar het kalifaat van Islamitische Staat.
Beatrice de Graaf, de bekende historicus, heeft in haar nieuwe boek zich gericht op de allerjongste geschiedenis. Ze heeft in dit boek de levensverhalen van 23 terroristen opgetekend, waarvan sommigen nog vast zitten. Ze sprak jihadistische terroristen uit Nederland en Indonesië, maar ook extreem-rechtse terroristen in Nederland. Ook komt een aantal mensen uit Syrië zelf ter sprake. Die levensverhalen vormen de kern van dit boek. Daaromheen heeft ze een theorie ontwikkeld rond het thema van de radicale verlossing. Die theorie moet de stap die sommigen hebben gezet om over te gaan tot terroristische acties verklaren.
Radicale verlossing belooft namelijk veel. Die verlossing bestaat uit drie stappen of fases: de eerste is het gevoel tekort te schieten of zelf een tekort te ondergaan. De tweede is de beslissing om tot actie over te gaan, de strijd aan te binden met dat onrecht. De derde is de belofte van verlossing, in de vorm van een beloning, voor het individu zelf of voor de gemeenschap. In sommige gevallen kun je spreken van een offer dat mensen denken te brengen.
Niet de leer, maar de praktijk
Volgens De Graaf zijn het niet religieuze teksten die mensen aanzetten tot actie. In sommige kringen is de overtuiging dat de islamitische ideologie (wat dan ook) de basis van terrorisme is. Ze willen dan ook die ideologie bestrijden. De Graaf zoekt het eerder in de praxis, de praktijk van het geloven. De eigen ervaring, niet de tekst, geeft de doorslag om over te gaan naar een extreem wereldbeeld. Het is dus ook niet puur de omgeving die mensen aanzet tot de beslissing om terrorist te worden. Daarmee neemt ze een gezonde middenpositie in in een debat dat een tijd geleden nogal verhit was, maar wel een beetje is geluwd nu, godlof, het aantal aanslagen is afgenomen.
De Graaf neemt de ideeën, wensen en zelfs dromen van de jihadisten heel serieus. Eén van de veroordeelden laat haar zijn cel zien; hij heeft tekeningen gemaakt van de woestijn. Het zijn idyllische voorstellingen van een betere wereld. Terwijl hij nooit in die woestijn was geweest. Terroristen gaan meer op een ideaalbeeld af dan op de werkelijkheid. Dat wordt nog eens versterkt door de propaganda. Veel Nederlandse jihadisten noemden de filmpjes van IS ‘beter dan Hollywood’. Het is veelzeggend dat de fictie van Hollywood wordt vergeleken met deze gruwelijke, zij het in de filmpjes gestileerde werkelijkheid.
Loser
Bijzonder is ook de aandacht voor de extreem-rechtse terroristen die veroordeeld zijn voor een aanslag op een moskee. Bij hun geldt dat motief van de radicale verlossing iets minder, maar De Graaf ziet dat toch wel. Ze zoeken verlossing voor zichzelf (zij doen wat) of voor de gemeenschap. De mannen in kwestie komen overigens nogal deerniswekkend over. Het idee dat je een loser bent en dat door in actie te komen je daarvan dat stigma kan verlossen wordt door een van de (jihadistische) geïnterviewden letterlijk verwoord.
Hoe vernieuwend het idee van radicale verlossing is, daar kunnen de meningen over verschillen. Dat terroristen op zoek zijn naar betekenis of een ‘betere wereld‘ en dat ze door hun daden een betekenisvolle draai aan hun leven willen geven, is niet onbekend. Wat exact het onderscheid is met het zoeken naar verlossing, wordt niet echt duidelijk. Ook blijft een beetje de vraag waarom dat met (extreem) geweld gepaard moet gaan, wat toch het onderscheidende verschil is tussen activisme en terrorisme. Ziet een activist van Extinction Rebellion niet ook een onrecht of tekort, besluit zo iemand niet ook in actie te komen in plaats van op de bank te komen zitten en verwacht diegene niet ook een beloning, bijvoorbeeld in de vorm van een beter klimaatbeleid?
Verlossing lijkt gaandeweg ook steeds meer te zijn: het kan een motief of doel zijn, het kan individueel zijn of collectief. En het past uiteraard, zoals De Graaf zelf schrijft, vooral uitstekend in een christelijk wereldbeeld.
Deceptie
Beatrice de Graaf presenteert ook drie profielen van terroristen. De eerste groep zijn de altruïsten: mensen die voordat het kalifaat werd uitgeroepen naar Syrië gingen in het idee dat ze in Syrië iets goeds konden doen. De boetedoeners waren gewelddadiger, vaak hebben ze een crimineel verleden. De derde groep zijn de wrekers, mensen die overtuigd bleven van hun gelijk en de plegers van de zwaarste misdrijven.
Ze biedt ook enkele suggesties om de cyclus van de radicale verlossing te doorbreken. Bijvoorbeeld het verwijderen van extreme sites, maar ook acties van de directe omgeving van een radicaliserend persoon, kunnen behulpzaam zijn.
In veel gevallen komen de terroristen er zelf op een gegeven moment achter dat hun weg naar verlossing doodloopt. Dat hoeft niet direct te betekenen dat ze al hun ideeën afzweren. Maar een mate van teleurstelling is wel te merken bij veel van de veroordeelde terroristen die Beatrice de Graaf sprak. Het blijkt dat terrorisme weinig succesvol is, een boodschap die verdere verspreiding verdient. Zonder daarmee idee te krijgen dat we dan van terrorisme verlost zullen zijn.
Geen reacties