Korte inhoud: Dit boek bevat een redelijk abstracte diagnose over nationalisme, Europese integratie, individualisme, nationalisme en de toestand van de samenleving, aan de hand van grote denkers.
Stelling van het boek: Nationale staten hebben afgedaan in het tijdperk van globalisering, politieke organisatie moet naar een kleinere schaal.
Stijl: Academisch, maar zeer leesbaar en met een persoonlijke noot.
Geschikt voor: Europa- en Nederlandwatchers.
In een knappe analyse van ruim tweehonderd bladzijden manoeuvreert Thijs Kleinpaste de lezer behendig langs Tocqueville en Rousseau, Hegel en Kant, Verlichting en Romantiek. Soms heeft Nederland als vervlogen droom daardoor wel wat van een omgevallen boekenkast, waar de samenvattingen van belangrijke werken uit de wereldgeschiedenis uit zijn gerold. Maar in het begin en aan het eind van het boek spreekt de schrijver zichzelf duidelijk uit.
Dit is ook een persoonlijke speurtocht van Kleinpaste, die op zoek gaat naar een ideaal voor ‘zijn’ netwerkgeneratie, en die hij illustreert met verwijzingen naar zijn familiegeschiedenis en politieke volwassenwording die begon met de moord op Pim Fortuyn.
Dat ideaal is in ieder geval niet de natiestaat. Die voldoet niet meer in een tijdperk van individualisering. De droom van de natie, die als emanciperend project begon, is voorbij.
Zijn conclusie staat haaks op die van Thierry Baudet, die de natiestaat wil beschermen en koesteren, in ere wil herstellen.
Maar dat er iets is mis met de toestand van de natiestaat, daar zijn Baudet en Kleinpaste het over eens. Kleinpaste aanvaardt het meer gelaten, als een gevolg van de ‘vloeibare moderniteit’ en het individualisme. Iedereen wil tegenwoordig alles zelf bepalen.
Maar die nadruk op het individu negeert de trend naar grootschaligheid, die zich op allerlei vlakken manifesteert: van scholen die fuseren tot megabedrijven als Google en Apple die de digitale wereld monopoliseren. We zijn allemaal individuen op Facebook. Dat individualisme waar hij zo hoog van opgeeft, is voor een deel een illusie, voor een ander deel een marketinginstrument.
De crisis in Nederland, eerst politiek-cultureel en later ook economisch, heeft de kwestie rond de identiteit van burgers en hun gevoel dat ze nergens thuishoren acuut gemaakt. ‘Wezenloos kosmopolitisme,’ is geen uitweg, het nieuwe nationalisme van Geert Wilders en Thierry Baudet ook niet. Dat laatste is de weg terug kiezen, zegt Kleinpaste.
Maar staat de natiestaat er inderdaad zo slecht voor? Dat valt te betwijfelen. Ik vermoed dat de meeste mensen zich nog steeds in de eerste plaats identificeren als Nederlander, Duitser, Fransoos. Nationale verkiezingen trekken meer kiezers dan gemeenteraadsverkiezingen, laat staan de Europese. De ‘vervlogen droom’ manifesteerde zich de laatste dagen wel heel hardnekkig en nadrukkelijk rond de troonswisseling. In Brussel hebben de natiestaten de belangrijkste stem.
Maar dat is misschien allemaal ‘empirie’, en dat past niet zo goed in dit vooral theoretische betoog. Toch is zo’n check met de realiteit nodig om te voorkomen dat zo’n boek, dat toch over reële dingen gaat, volstrekt theoretisch wordt.
Voor Kleinpaste ligt de uitweg in ‘de straat, de wijk, het dorp, de stad en het landschap waarin we geboren werden en opgroeiden, de plek die echt is.’ Dit lijkt onvervalste Romantiek, een verlangen naar een onveranderlijke Heimat.
Hoe deze bedstee geborgenheid kan bieden in een wereld die aan vele veranderingen onderhevig is, wordt niet duidelijk. Kleinpaste wijst die veranderingen niet af, maar wil een deel van de wereld daarvan uitzonderen. Hier stopt de modernisering. Dit biedt de ‘veilige cocon’, die de natiestaat niet meer is maar die blijkbaar ergens anders gevonden moet worden.
De hang naar ‘het lokale’ is onmiskenbaar, als tegenhanger van een globaliserende wereld, daarvan getuigen de authentieke boerenmarkten en de authentieke streekproducten in de supermarkt. Kleinpaste toont zich inderdaad een leerling van Fortuyn, die ook zijn voorliefde voor kleinschaligheid koesterde. De vraag is zelfs of het nieuwe nationalisme en de nieuwe kleinschaligheid elkaar echt uitsluiten.
De overeenkomst is een escapistisch verlangen. Nadat we in de boze buitenwereld ons werk hebben gedaan, onderhevig aan atomiserende krachten (en het grootkapitaal, niet te vergeten) trekken we ons terug op het authentieke terras met een lokaal gebrouwen bier. Hoe robuust is zoiets?
Geen reacties