De roekeloze geest – Mark Lilla

juni 5, 2006

Dit boek gaat over de vraag waarom intellectuelen dwalen, waarom slimme mensen domme dingen doen. Specifieker gaat het over intellectuelen die zich door antidemocratische bewegingen laten verleiden, zich daarbij aansluiten of de daden ervan goedpraten.
Het gaat onder andere om Heidegger, Carl Schmitt, Foucault, Derrida. Het zijn dus niet alleen maar linkse fellow travellers die achter stalinistische of maoïstische voorbeelden aanlopen. Er zijn ook rechtse stromingen vertegenwoordigd door Heidegger en Schmitt. Bij mensen als Foucault wordt het alleen maar raadselachtiger, wat ze precies wel en niet willen.

Dit boek biedt een mengeling van de Privé en Filosofie Magazine. We krijgen van alles te horen over het persoonlijke, zelfs het intieme leven van de filosofen. Vooral bij de beschrijving van de raadselachtige verhouding tussen Hannah Arendt en Heidegger wordt er geen detail geschuwd. Dat wordt dan afgewisseld met analyse van hun werk wat niet altijd even eenvoudig is, maar nog net voor leken te doen. Wat opvalt is dat al deze sofen steeds weer terug keren tot enkele oervaders.  In de eerste plaats natuurlijk Hegel, die een grote inspiratiebron was voor Heidegger, die vervolgens weer bij Foucault en Derrida. Een andere belangrijke bron is natuurlijk het werk van Friedrich Nietzsche.

Aan de oorsprong van dit soort ideeën ligt ook heel sterk het besef, de overtuiging van het einde van de geschiedenis. Als er een einde aan de geschiedenis zullen deze filosofen ons wel eens even uitleggen hoe dat in elkaar steekt. Een einde aan de geschiedenis rechtvaardigt ook veel, veel meer dan een gewoon voortkabbelen van de loop der dingen, waar geen logische zin in kunnen ontdekken. Alle bewegingen die uit gaan van het einde van de geschiedenis kunnen dan ook hun eigen totalitaire trekjes vertonen. Dat slaat natuurlijk op het christendom, wat deze gedachte heel sterk heeft ontwikkeld. Dat is vervolgens overgeslagen op het marxisme.

Ook het liberalisme heeft er een handje van en ook daar kan het idee dat het einde van de geschiedenis nabij is leiden tot de overtuiging dat alleen jij gelijk hebt. Vandaar uit is het toch maar een klein  stapje naar het antidemocratische idee dat die anderen ook maar even hun kop moeten houden. De guillotine is een liberale uitvinding. Toch blijft de vraag waarom antidemocratische ideeën zo aantrekkelijk waren voor intellectuelen, moeilijk te beantwoorden. Misschien zijn democratische opvattingen gewoon niet spannend genoeg en ga je je daarmee vrij snel vervelen als filosoof.

Aan het einde van zijn boek geeft de schrijver een weergave van de filotirannieke filosoof, de filosoof die de tiran liefheeft. Dan vraagt hij zich of de tirannie een vrucht is van de verlichting, dat tot het uiterste doorvoeren van dat ene idee, de bureaucratie, de technologie, de logica, rationaliteit, die bijvoorbeeld in het stalinisme en het nationaal-socialisme heel sterk vertegenwoordigd waren. Of moeten we dat juist zien als een vrucht van de religie? De onredelijkheid, bezetenheid, waanzin van dit soort ideeën, het idee van verlossing die door dit soort daden naderbij wordt gebracht.

De vraag is of dit de juiste tegenstelling is. Zijn verlichting en religie wel zulke tegenpolen? Kan verlichting niet ook een vorm van religie worden, namelijk de opvatting dat je met de rede alles kan verklaren. Als deze verklaring onredelijk wordt, krijgt ze onredelijke trekjes. Of vallen we dan weer in de valkuil van het postmodernisme, waar Lilla zich  tegen keert. Anyway, social engineering, zoals Vaclav Havel het aanduidt, blijft een populaire bezigheid voor dit soort denkers.  En de gevolgen zijn voor de rest van de wereld.

Waardering –

Mark Lilla – De roekeloze geest. Intellectuelen en de politiek

 

(Visited 193 times, 1 visits today)

2 reacties

  • Anoniem juni 7, 2006op12:12 pm

    Anna
    Hm, klinkt interessant. Moet het misschien maar eens lezen. Wat vond jij het meest vernieuwend?

  • addie@boekenstrijd.nl juni 7, 2006op8:34 pm

    Addie
    Voor mij was de romance (in real live en in theorie) tussen Heidegger en Arendt wel een eyeopener. Hij geeft er echt rare details over.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.