Korte inhoud: Een uitleg en geschiedenis van het begrip nationalisme door hoogleraar Europese Studies Joep Leerssen (UvA). Hij probeert de verwarring tussen de begrip natie, staat en dergelijke op te helderen. Gaandeweg wordt steeds duidelijker dat Leerssen weinig in het nationalisme ziet: het is de opmaat naar groepsdenken en xenofobie. Alleen een verlicht patriottisme kan er mee door.
Stelling van het boek: Nationalisme is een gevaarlijke misvatting.
Stijl: Toegankelijk genoeg voor het doel van een inleiding.
Geschikt voor: Iedereen die meer van nationalisme wil weten en niet bang is voor een kritische benadering.
Nationalisme is een van de meest succesvolle politieke ideeën van de laatste tweehonderd jaar. Bijna de hele wereld is verdeeld in natiestaten. De keizerrijken in Europa, maar ook de ‘multinationale’ Sovjet-Unie en voormalig Joegoslavië zijn uiteengevallen in landen waar een volk woont. Althans, dat is zo ongeveer het idee, de werkelijkheid is nogal eens weerbarstiger.Deze fragmentatie zet zich nog voort. Niet alleen bij volkeren zonder staat is nationalisme populair. Ook in reeds lang bestaande staten is nationalisme bezig met een comeback.Het succes van het nationalisme wordt voor een deel verklaard door de veelzijdige toepassing die die dit idee kan krijgen. Het kan linksom en rechtsom gebruikt worden. Volgens het jargon is nationalisme een thin ideology.Als we dit dunne boekje over nationalisme mogen geloven is het succes merkwaardig. Want het idee van het nationalisme hangt van rammelende redeneringen aan elkaar. Het is sjoemelen om de natie bij elkaar te brengen.Zo is er de kloof tussen het kiezen voor een natie en het idee dat de natie gebaseerd is op afkomst. Horen ‘we’ bij elkaar omdat we dat willen of omdat ‘we’ een biologische of geografische herkomst delen?Volgens dit boek is nationalisme uiteindelijk emotie. Het is een gevoel ergens bij te horen, een gevoel dat van jongs af aan wordt gestimuleerd. Het heeft daarmee ook wel gelijkenis met religie, beiden zijn ficties die een realiteit worden doordat mensen er in geloven. Het succes van nationalisme is het succes van een bijna occulte kracht.
Niet rationeel
Nationalisme is gebaseerd op vage begrippen zoals cultuur en identiteit die gebruikt worden om scherpe grenzen te trekken. Daarmee is het dus niet rationeel. Vaak is het een reactie op een gevoel van verlies dat veroorzaakt wordt door wat met een grote term modernisering genoemd kan worden. Dat begon al na de veroveringen van Napoleon, en gaat nu door onder invloed van de komst van migranten en de integratie in de Europese Unie.Daarmee gaat de schrijver lijnrecht in tegen de heropleving van het nationalisme zoals dat in de politiek wordt vertolkt door Geert Wilders en in de academische wereld door mensen als Thierry Baudet en Paul Cliteur. Zij zijn geneigd om de natie als een reëel bestaand iets te zien dat wordt bedreigd door migranten en Europa.
De schrijver stelt zich kritisch tot zeer kritisch op tegen over dit verschijnsel. Hij ziet veel hellende vlakken en glijdende schalen. Nationalisme leidt uiteindelijk tot uitsluiting van de ander. Het heeft in meer of mindere mate een vijandbeeld nodig. Nationalisme is het symptoom, niet het geneesmiddel, zo wordt gesteld. Dat waarschuwende toontje slaat hier en daar wel door. We horen de laarzen al weer marcheren.
Geloof
Op zich zou dit tot een interessante discussie met mensen als Baudet en Cliteur kunnen leiden. Al kunnen we betwijfelen of zo’n debat er daadwerkelijk komt. In zekere zin staan twee geloven tegenover elkaar. Het geloof in een afgeperkte nationale identiteit versus het geloof in mensenrechten en burgerschap die voor iedereen in principe bereikbaar zijn. Maar ook dat zijn uiteindelijk imaginaire constructies die ook niet zaligmakend hoeven zijn. Dit is een handige en overzichtelijke inleiding in een beladen onderwerp. Wel is duidelijk dat de auteur het niet bij een neutrale benadering wil laten. Hij is duidelijk zelf aanwezig maar maakt zijn keuzes en oordelen wel expliciet.
Geen reacties