In de film The Hateful  Eight van Quentin Tarantino zegt de zwarte majoor Warren op een gegeven moment dat iedere zwarte een middel nodig heeft om blanken te ontwapenen. Anders redt hij het niet. Ik zal niet verklappen wat zijn vreedzame middel is om te overleven in die gewelddadige tijd vlak na de Amerikaanse Burgeroorlog, maar ik moest wel denken aan het pamflet van Ta-Nehisi Coates, Between the world and me, vertaald als  Tussen de wereld en mij.
Ook hier gaat het om overleven in een vijandige wereld. ‘De mensen die geloven dat ze wit zijn’  staan tegenover de ‘black people’. Dit is een zeer lichamelijke ervaring. Op ieder moment heeft de Amerikaanse staat de beschikking over het zwarte lichaam, schrijft Coates.  Het vernietigen van het zwarte lichaam is geen uitzondering, maar behoort tot het erfgoed van de Verenigde Staten.
Dat uitte zich in slavernij, in lynchen en nu in het politiegeweld tegen zwarte mensen. Maar het gaat verder dan dat. Er heerst een constante angst, een angst die zwarte kinderen van jongs af aan mee krijgen, die levensbepalend is. De angst zat in de muziek, in de houding van de stoere jongens op de straathoeken. Het was de angst die woede en geweld voortbracht. Geweld van zwarten onderling is een gevolg van het beleid, van al die beslissingen die de zwarten arm en op achterstand houden.
De scholen, vaak voorgesteld als het alternatief voor het straatleven en de toegangskaart naar een rustig middenklasseleven, zijn een andere belemmering. De scholen en de straat zijn twee armen van een systeem, dat geen echte ontsnapping biedt. De ‘eigen verantwoordelijkheid’ van de zwarte jongere is een fictie. Hij beschrijft de dood door politiekogels van een zwarte student, die werd aangezien voor een drugsdealer. Hij zoekt zijn moeder op, een vrouw die ondanks haar arme afkomst radioloog werd. Het veranderde niets aan het lot van haar zoon.

Dat is een radicaal inzicht; wat wordt voorgespiegeld als een uitweg, is dat niet maar juist een manier om de toestand te houden zoals die is.
Coates gaat in tegen het heersende idee dat iedereen verantwoordelijk is voor zijn eigen lot, dat je ‘jezelf moet invechten’. De tegenstanders zullen dit als het ultieme slachtofferdenken beschouwen. De verantwoordelijkheid voor de situatie wordt gelegd bij de instellingen, de meerderheid, de beleidsmakers. Het is de meerderheid die dit zo wil, inclusief het optreden van de politie.

Door de vorm als brief aan zijn zoon van 15 krijgt het essay een sterkere emotionele, zelfs sentimentele lading. Het geeft Coates de kans om de kwestie heel persoonlijk te benaderen. Dat maakt het ook minder grijpbaar. Maar het geheel is een genadeloze analyse van het Amerikaanse denken, een prachtig geformuleerde aanklacht.
De beëindiging van deze situatie in de Verenigde Staten kan niet of niet uitsluitend van de zwarten komen, schrijft  Coates. Hij komt niet met concrete aanbevelingen of adviezen. Hij doet geen oproep tot zelfverbetering. De mensen die ‘denken dat ze wit zijn’ moeten hun fouten zelf in zien en zichzelf corrigeren. Dat maakt het verhaal nog somberder. Want waarom zouden ze dat doen?

Dit is een pamflet: dat betekent bijna per definitie dat het zwaar is aangezet. Overdreven hier en daar, of te kort door de bocht. Soms wint de retoriek het van de feiten. Hij is te somber over de Amerikaanse geschiedenis en wie weet over de toekomst. Het biedt misschien te weinig inzicht in algemene menselijke karaktereigenschappen in het streven alle fouten op het conto van de Amerikaanse geschiedenis te schrijven. Hij is te lyrisch over Frankrijk, waar hij zich als Amerikaanse vreemdeling vrij voelt.
Maar het is zeer lezenswaardig, ondanks of dankzij de soms plechtige stijl, omdat het inzicht biedt in een manier van denken en de persoonlijke ervaring meedogenloos inzet in een hardnekkige toestand.

Samenvatting

Recensent

Addie Schulte

Review Date

2016-01-03

Boektitel

Tussen de wereld en mij, Ta-Nehisi Coates

Waardering

4