De terugkeer van de geschiedenis – Robert Kagan

juli 15, 2008

kaganHet ‘speelkwartier’ is voorbij. Na de val van de Muur en het einde van de Koude Muur leefde er een breed optimisme dat de liberale democratie zou zegevieren. Er waren geen serieuze tegenstanders meer en daarmee was het ‘einde van de geschiedenis’ aangebroken. Zo beschreef de politieke denker Francis Fukuyama het. Het liberale project, begonnen met de Verlichting, naderde zijn voltooiing. Dat de Verenigde Staten als enige supermacht waren overgebleven, was passend.

Maar de geschiedenis is terug, aldus Robert Kagan. De wereld is weer ‘normaal’, en dat betekent strijd op diverse vlakken tussen grotere en kleinere machten. Een strijd om grondstoffen met olie op de eerste plaats, maar ook om militaire macht en ideeën. Confrontatie is niet uitgesloten.

De eerste vraag die je kan stellen is of een boek met zo’n gedachtelijn niet een beetje laat komt. De gelukkige periode van het westen werd op zijn laatst op 11 september 2001 toch wel beëindigd. Of misschien brak er daarna wel een nieuwe fase aan, als je de neo-conservatieven ziet als een bijzondere vorm van neo-liberale denkers, namelijk zij die bereid waren om het einde van de geschiedenis nog een handje te helpen door iedereen die het niet begrepen met geweld in het gareel te dwingen. De poging om van Irak een democratie te maken is mislukt (misschien dat er nog een soort van aanvaardbare stabiliteit kan worden bereikt) en misschien is dat wel het uiteindelijke failliet van het utopisch denken zoals dat door John Gray en eerder door Gilles Kepel werd geanalyseerd.

De uitkomst in Irak heeft een belangrijke reden van verwijdering tussen de Verenigde Staten en Europa weggenomen. De Amerikanen proberen de Europeanen er niet langer van te overtuigen dat de inval een goed idee was, de Europeanen peperen de Amerikanen niet langer in dat het een slecht idee was. De democratieën kunnen weer samen werken.

Maar er zijn nieuwe bedreigingen. Rusland toont herwonnen assertiviteit maar voelt zich ook achtergesteld en tekort gedaan. Die gevoelens zijn vergelijkbaar met die in Duitsland na de Eerste Wereldoorlog. Vooral de uitbreiding van de Navo binnen de grenzen van de voormalige Sovjet-Unie zet kwaad bloed. Ook China manifesteert zich meer en meer. Het is een traditionele, opkomende macht, met eigen verlangens en onvrede met de status quo. De opkomst van deze landen is belangrijker dan de dreiging van de radicale islam, meent Kagan. Die is nu gevaarlijk, maar heeft uiteindelijk geen overlevingskans tegen de moderniteit. Dat lijkt wel aannemelijk, hoewel dit natuurlijk ook een residu kan zijn van dat liberale overwinningsdenken.

En vergeet Japan niet, dat zijn terughoudende rol op het internationale politieke vlak stukje bij beetje aflegt. Daarnaast spelen uiteraard India en, misschien een beetje uit een andere categorie, Iran een rol.
Kagan voorziet dat de eenentwintigste eeuw in het teken van strijd tussen democratieën en autocratische regimes zal staan. Dat hoeft niet op oorlog uit te draaien….
Ideologie of regeringsvorm is ook voor de Amerikanen niet alles bepalend. De Amerikanen steunen veel niet-democratische regeringen en de Verenigde Staten zijn na het einde van de Koude Oorlog niet opeens in een pacifistische land veranderd. De macht van de Verenigde Staten is gegroeid.

Van de autocratische regimes gaat minder ideologische bevlogenheid uit van van de vroegere Sovjet-Unie. Maar China en Rusland bieden wel een alternatief voor de ‘universele waarden van het Westen’ die zo bedreigend voor dictators wereldwijd. En deze landen zijn bereid om dictators als Mugabe de hand boven het hoofd te houden.

Liberalen zeggen vaak dat ze niet ideologisch gedreven zijn. Maar door hun eigen opvattingen als ‘universele waarden’ te zien, vergeten liberale denkers dat zij hun ideeën op allerlei manieren op leggen. Kagan wijst daar terecht op.
Amerikaanse macht zal in grote delen van de wereld verwelkomd worden, al was het maar omdat het alternatief beangstigender is. Er blijft dus een supermacht en verschillende grootmachten.

Kagan blijft uiteindelijk op twee gedachten hinken en kan geen afscheid nemen van de liberale droom. Aan de ene kant ziet hij een terugkeer van de oude op geo-politiek gebaseerde machtspolitiek. Aan de andere kant is ook hij ervan overtuigd dat op de lange termijn de liberale democratie en de vrije markt zullen overwinnen, omdat ze voldoen aan menselijke behoeften. Alleen gaat de zegetocht volgens Kagan minder gemakkelijk dan Fukuyama had verondersteld. Zijn kritiek is minder fundamenteel dan hij het zelf voorstelt.

Robert Kagan, The return of history and the end of dreams (2008)
Vertaald als: De terugkeer van de geschiedenis

(Visited 196 times, 1 visits today)
Samenvatting
Review Date
Boektitel
De terugkeer van de geschiedenis
Waardering
41star1star1star1stargray

Geen reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.