Vrijheid voor gevorderden, Paul Teule

mei 5, 2016

teuleVrijheid is het fundament van ons nationale bestaan, de ideologische basis van het ‘vrije Westen’. ‘Vrijheid is misschien wel het belangrijkste dat we hebben,’ staat op de sticker die het Nationaal Comité 4 en 5 mei liet uitdelen. Maar zoals dat gaat met zo’n fundamenteel begrip wordt daar niet vaak een fundamentele discussie over gevoerd.
Gert-Jan Segers, fractievoorzitter van de ChristenUnie in de Tweede Kamer, deed in de Volkskrant van 4 mei 2016 een poging: “Vrijheid is niet iets wat je allereerst opeist, maar het is vooral de ruimte die je anderen gunt. En vooral degenen met wie je het hartgrondig oneens bent.  (…) Vrijheid die geen pijn doet, is geen echte vrijheid. “
Om dat even later te nuanceren: “Vrijheid die alleen maar pijn doet, is geen echte vrijheid. Vrijheid is namelijk de ruimte om het goede te kunnen doen en het ware te kunnen zeggen.”
Mogelijk is hij geïnspireerd door het boek van Paul Teule, Vrijheid voor gevorderden. Ook hij beschrijft vrijheid als ruimte. En hij verzet zich tegen het idee dat vrijheid alleen de afwezigheid van dwang en beperkingen is: ‘vrij van’ Dat is de zogeheten negatieve vrijheid van de Britse filosoof Isaiah Berlin. Deze benadering van vrijheid wordt nu vaak vol enthousiasme omarmd, en dat is ook het motief achter voorstellen om bijvoorbeeld het verbod op godslastering en majesteitsschennis af te schaffen. Maar er is ook een positieve vrijheid: de vrijheid om je te ontplooien en te ontwikkelen: ‘vrij om’. Mensen leven in een ecosysteem en dat kan pas functioneren door een afwisseling van leegte en ruimte, aldus Teule. Er zijn regels nodig om van de vrijheid gebruik te kunnen maken. De overheid schept de vrijheid. En anders moeten we zelf onze vrijheid wel inperken, met apparaten, afspraken, ritmes en andere disciplines.
De stelling van Teule is dat we teveel hechten aan de negatieve vrijheid en te weinig aan de positieve vrijheid. Dat leidt tot verruwing, verharding en de normen- en waardencrisis. Hij citeert met instemming André Rouvoet, een voorganger van Segers, die onder andere zei: “Wanneer een overheid vrijheid begrenst, leidt dat uiteindelijk tot meer vrijheid. Echte vrijheid is wetten gehoorzamen.” Omdat hij ook Jezus in zijn betoog betrok, reageerde liberale politici negatief, zonder zelf met een alternatief te komen.
Nu heeft de formulering van Rouvoet bijna het karakter van een Orwelliaanse newspeak: “freedom is slavery’. Eerst moet maar eens vastgesteld worden dat de wetten rechtvaardig zijn en dat betekent dat er een autoriteit is die boven die wetten uitgaat.
Die ‘lege’ moraal van de meeste liberalen, die niet verder gaat dan dat de vrijheid van de een ophoudt waar die van de ander begint, volstaat volgens Teule niet.  Hij pleit voor deugden, zoals burgerschap. Deze deugden bevinden zich tussen extremen als overmoed en lafheid, gierigheid en verkwisting. En deugden zetten aan tot het goede, als je dat zelf wilt. Deugden dwingen niet, maar sporen aan. Daarmee is dat aan de ene kant nogal vrijblijvend, aan de andere kant blijft onduidelijk waar deze deugden vandaan komen, waarom en wanneer de ene deugd te prefereren is boven de andere en wat te doen als ze in conflict raken.  

Ecosysteem

In dit betoog is het passend dat Teule de absolute vrijheid van meningsuiting, zoals die vaak wordt bepleit, niet steunt. Ook hier moet ruimte zijn, om dingen te zeggen, maar dat moet een doel hebben. Wie alles wil kunnen zeggen, wordt niet goed geïnformeerd. Hij vraagt om matiging in het debat, zowel bij hen die beledigen, als bij hen die beledigd worden. Dan “zijn we er al,” meldt hij opgewekt. Het is een vrijwillige opgave van een deel van de vrijheid, in het belang van een hoger goed.
Hij betoogt dat in het ‘ecosysteem’, de samenleving nu eenmaal geen tijd en ruimte is om van alle meningen kennis te nemen, en dat daardoor mensen hun mening in een niet-beledigende vorm zullen gieten om gehoord te worden. Dat klinkt goed, maar nu lijkt juist, mede door de megafoon-functie van televisie en sociale media, de ruwere mening het beste door te komen.
De podia zijn ook niet meer te scheiden. Als een voetbalcommentator aan een borreltafel roept dat Marokkaanse voetballers buitensporig veel problemen veroorzaken, reageren ministers en de premier. In het tijdperk dat bestuurders zich nog wat regentesker opstelden hadden ze de opmerking misschien wel genegeerd.
Toch geeft Teule wel een handvat om het debat een andere richting in te sturen, namelijk om wille van het debat. Dat kan niet alleen uit beledigingen bestaan.
Teule past zijn redenering over ruimte en vrijheid op een aantal andere terreinen toe. Ook nationale soevereiniteit en de beschikking over het eigen lichaam zijn niet absoluut, want er zijn ook andere landen en mensen waar we niet zonder kunnen. Dit zijn heldere hoofdstukken, waar Teule duidelijk inzicht geeft in dilemma’s en biedt een manier om over dit soort ingewikkelde zaken te spreken. Dat maakt dit een verhelderend en nuttig boek.

Trots op Nederland

De slotsom van Teule is dat we trots op Nederland mogen zijn waar vrijheden sterk zijn verankerd en waar de beschermende omgeving meewerkt om keuzes te maken. Hij zet zich af tegen mensen die vinden dat Nederland een te zwakke samenhang kent of die stellen dat die ‘leeg’ is. Hij propageert een sociaal liberalisme (of liberalism, in de Angelsaksische betekenis) dat dicht aan ligt tegen ideeën van Femke Halsema, maar toch ook tegen die van Segers.
Want voor de deugden van Teule geldt net als voor het ‘goede’ en ‘ware’  van Segers dat niet duidelijk is waar ze op gebaseerd zijn en waarom ze voor anderen moeten gelden die daar niet voor kiezen. In een samenleving zal er een beetje overeenstemming moeten zijn over wat ‘het goede’ is, anders zal niemand meer belasting betalen of stemmen. Het is ook de rechtvaardiging voor de strafrechtelijke grenzen aan de vrijheid van meningsuiting.  Maar er is ook een aanhoudende strijd over wat dat goede is, of welke deugden we moeten najagen. En dat is maar goed ook.  Zodra we weten wat en waarvoor vrijheid is, is die voorbij.

 

Paul Teule is een van de schrijvers van de bundel Meer (2020). 

(Visited 519 times, 1 visits today)
Samenvatting
Review Date
Boektitel
Vrijheid voor gevorderden, Paul Teule
Waardering
41star1star1star1stargray

Geen reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.