Boekenstrijd

Zijn gedeelde waarden nodig om een samenleving bij elkaar te houden, of is de rechtstaat voldoende? Het is een vraag die de laatste jaren steeds weer terugkomt. Discussies over symbolen – hoofddoekjes, handen schudden, doen het goed. Met name rechtse politici hebben gehamerd op ‘normen en waarden’ die het cement voor de samenleving moeten vormen. Publicist Ian Buruma, bekend van zijn boek over de moord op Theo van Gogh, heeft deze vraag systematisch behandeld in een kort boekje, dat desalniettemin een groot terrein beslaat. In de Kulturkampf kiest Buruma op diverse punten een positie tussen de uitersten, maar hij is niet minder uitgesproken.  

Het levensverhaal van Ayaan Hirsi Ali was in grote lijnen en soms tot in details al bekend, voor haar autobiografie verscheen. Er zijn weinig politici waarvan zoveel bekend is. De stamboom van Hirsi Ali, ooit  Hirsi Magan, werd tot in de Tweede Kamer besproken. Haar gedwongen huwelijk, haar vluchtverhaal, haar besnijdenis, waren onderdeel van een politieke legende. Bij haar was er al vrijwel geen scheiding tussen persoon en politiek en voor zover die nog bestond is die hier nog verder weggehaald. Zeker het eerste deel, over haar leven in Afrika, is van een soms pijnlijke openhartigheid.

Nederland stond niet in brand na de moord op Theo van Gogh. ‘ De meeste mensen hielden het hoofd koel,’ schrijft Ian Buruma relativerend. Juist de neiging van commentatoren, politici en ‘ wijsneuzen’ om op hoge toon te discussiëren zorgde voor een oververhitte sfeer, waarin incidenten enorm werden uitvergroot.

In deze verzameling eerder gepubliceerde artikelen en redevoeringen van wat vaak genoemd wordt de enige intellectueel in de Nederlandse politiek haalt Frits Bolkestein veel overhoop. Hij bedrijft een soort intellectueel hordenlopen, wat vermoeiende kanten heeft. Ook is de selectie niet al te kieskeurig. Een toespraakje van een paar pagina’s ter gelegenheid van de opening van een kunsttentoonstelling – abstracte kunst is aan hem niet besteed – staat er in, net zo goed als indringende beschouwingen over Kant, Fichte en Rawls.

Als Ayaan Hirsi Ali in augustus van dit jaar in een restaurant zit aan het Rockefeller Plaza in New York, valt haar oog op een vlag van Saoedi-Arabië. Die wappert daar vrolijk tussen allerlei andere vlaggen. Maar omdat ‘ alle kwaad in de wereld zijn oorsprong in Saoedi-Arabië’ heeft, moet die vlag verdwijnen, besluit Hirsi Ali. Met een mes klimt ze in de vlaggenmast en probeert ze tevergeefs het touw door te snijden. Eén van haar Nederlandse beveiligers, die haar ook in het buitenland bewaken, haalt haar uit de vlaggenmast.