Waar zijn de rechtse critici van Trump, Johnson, Orbán? Waar zijn de aanhangers van ouderwets liberalisme en conservatisme gebleven? Waarom hebben zovelen van rechts in landen als Polen en Hongarije, maar ook in het VK en de VS, zich geschaard achter de populistische leiders? En dat terwijl die populisten ook de instituties aanvallen, zoals de universiteiten en de media, waaruit hun intellectuele helpers zijn voortgekomen? Historica en journaliste Anne Applebaum schrijft in het persoonlijke en boeiende The Twilight of Democracy (Bep Fontijns vertaling De schemering van democratie verschijnt in oktober) over ‘dit verraad van de intellectuelen’, waarbij ze leunt op dit werk uit het interbellum van Julien Benda. Geloofsbrieven Benda vond dat de intellectuelen universele waarden aan de kant hadden gezet door te kiezen voor ‘politieke driften’ en voor belangen. In zijn tijd waren dat het nationalisme en de klassenstrijd. Tegenwoordig valt een groot deel van de rechterflank voor een nieuwe vorm van autoritaire nationalisme, dat misschien niet op militaire manier agressief is tegenover andere staten, maar wel tegen alle bedreigingen van buiten: of het nu handel is, regels en verdragen of – favoriet doelwit – migranten. Voor dit onderzoek naar de veranderingen op de rechtervleugel beschikt Applebaum over de…
Er zijn talloze verklaringen voor de verkiezingsoverwinning van Trump en de victorie van Brexit. Michael Sandel, filosoof aan Harvard, voegt er vrij laat nog een aan toe. Niet economische ongelijkheid of xenofobie, maar een gevoel van miskenning is de drijfveer van de Brexit/Trump stemmers. En dat gevoel wordt veroorzaakt doordat ongelijkheid wordt gerechtvaardigd door te wijzen op prestaties. Wie rijk is, zal dat verdiend hebben. Wie succes wil hebben in het leven, moet goed scoren om op een topuniversiteit als Harvard terecht te komen. Maar wie niet slaagt, zal dat dan wel aan zichzelf te danken hebben en wordt vernederd. Deze mensen nemen wraak door op ‘de tegenpartij’ te stemmen. De populistische onvrede is een protest tegen de tirannie van verdienste, schrijft Sandel stellig. Dat systeem waar ze zich tegen keren is de meritocratie, een begrip waar Sandel zijn boek omheen heeft gebouwd, maar hij niet heeft gedefinieerd. Is het een ethiek, een praktijk, een maatschappijvorm of van alles wat? Voor een belangrijk deel gaat dit boek over de toelating tot de Amerikaanse topuniversiteiten, waarmee Sandel dicht bij huis blijft. Maar het gaat ook om de rechtvaardiging van verschillen in welvaart en om de politieke mythe waarin een krantenjongen miljonair…
Dertig jaar geleden kwam de Koude Oorlog ten einde, met een klinkende en geweldloze overwinning van het Westen. De Berlijnse Muur werd neergehaald en vanaf toen was nog maar één weg naar een succesvolle samenleving, die van het Westen, de liberale, kapitalistische democratie. Zo leek het in 1989. De zaken staan er nu heel anders voor. Populistische leiders in landen als Hongarije en Polen verwerpen essentiële elementen van de democratische rechtsstaat, zoals vrije pers en onafhankelijke rechtspraak. Vladimir Poetin gaat in Rusland heel wat stappen verder. Hij mengt zich in verkiezingen van andere landen, , intervenieert her en der en komt ermee weg. Ondertussen willen de VS geen voorbeeld voor de wereld meer zijn en komt China op als mogelijke rivaal op wereldschaal. De vele vormen van imitatie In hun boek Falend licht verklaren de Amerikaanse jurist en politicoloog Stephen Holmes en de Bulgaarse politiek denker Ivan Krastev deze ontwikkelingen aan de hand van het begrip imitatie. Dat is een breed begrip dat zich kan uitstrekken van het ‘leren van’ ( dat is ook een vorm van nadoen) tot parodie (spottend nadoen). En dat blijkt een vruchtbare invalshoek. Het idee was immers dat de Oost-Europese landen en Rusland alleen…
Het einde van een democratie komt tegenwoordig meestal niet meer door een staatsgreep, met militairen en tanks op de straat. De democratie wordt om zeep geholpen door democratisch gekozen leiders, die stap voor stap hun regering ombouwen naar een autocratie. Kijk maar naar Hongarije, Turkije, Venezuela. Dat kan ook gebeuren in de Verenigde Staten onder Donald Trump, zo stellen Steven Levitsky en Daniel Ziblatt in How Democracies die. Maar de zaak is nog niet verloren. Schema Dit is een van de vele boeken over de bedreigde democratie die de laatste tijd zijn verschenen. De schrijvers van dit boek gebruiken vooral veel voorbeelden uit de geschiedenis van Duitsland, Italië, Venezuela, Peru en andere landen om hun verhaal te ondersteunen. Ze hanteren daarnaast een overzichtelijk, maar misschien wat beperkt schema om te kunnen duiden wat een autoritair regime is. Dan gaat het om het niet respecteren van democratische normen, het ontkennen van de legitimiteit van politieke tegenstanders, het aanmoedigen of gebruiken van geweld en de bereidheid om rechten en vrijheden van tegenstanders in te perken. Niet verrassend is dat de auteurs vinden dat Trump aan alle voorwaarden wel min of meer heeft voldaan. Iets verrassender is dat ze concluderen dat Trump in…