Wat is populisme? – Jan Werner Müller

januari 26, 2017

wat-is-populisme-jan-werner-mueller-boek-cover-9789046822364Over populisme bestaan veel misverstanden, ook al heeft het een stevige, soms bepalende stem in veel landen. Na de overwinning van Donald Trump is er nog meer behoefte aan uitleg en duiding van dit politieke fenomeen.
Want populisme is niet, zoals Van Dale het omschrijft, de ‘neiging zich te richten naar de massa van de bevolking’, al kan dat er een onderdeel van zijn. Het is ook niet duidelijke communicatie tussen kiezer en gekozene, waardoor de politicus weet wat de bevolking bezighoudt en de bevolking zijn politicus herkent, zoals voormalig PvdA-raadslid Michiel Mulder schreef. Het is ook niet alleen maar een politieke cultuur of stijl.
Politicoloog Müller verwerpt deze benaderingen om tot een strakkere definitie te komen, waar toch veel onder kan vallen. Het kenmerk van populisten is dat zij zeggen als enige ‘het volk’ te vertegenwoordigen. “Wij alleen vertegenwoordigen het volk,” is de cruciale claim van populisten. Het is anti-elitair en anti-pluralistisch. Dit gaat dus verder dan duidelijke taal gebruiken of kiezers naar de mond spreken. Dit is een aanspraak op de macht. Het gaat om de ‘gewone’ burgers tegenover parasitaire elites die op snode wijze ‘het volk’ machteloos houden.

Anti-democratisch

Ondanks of juist door dit beroep op ‘het volk’ is populisme anti-democratisch, stelt Müller. Zij vertegenwoordigen immers iedereen die er toe doet. Want met een duidelijke wil van het volk is debat eigenlijk overbodig en is oppositie verdacht. Ook andere instellingen die tussen het volk en de machthebber staan, zoals de pers, zijn niet te vertrouwen.
Bij verkiezingen zien populisten dan ook verschil tussen de feitelijke en de morele uitslag, zoals Müller het noemt. De morele uitslag van verkiezingen staat voor hen bij voorbaat vast: de populisten winnen. Zie de verklaringen van Trump voor de verkiezingen dat zijn verlies zou betekenen dat het systeem ‘rigged’ was, iets wat hij ook na zijn overwinning nog geloofde als verklaring voor het verliezen van de popular vote. In dezelfde lijn staan de opmerkingen van Wilders dat als hij geen premier wordt als zijn partij de grootste wordt, er een revolte en nieuwe verkiezingen komen.

Müller bestrijdt ook de laconieke mythe dat populisten niet kunnen regeren en dat het daarom een voorbijgaand verschijnsel is. In Hongarije en elders is het tegendeel al bewezen. Sterker, de ideologie en de praktijk gaan hand in hand. Tegenslagen voor populistische regeringen zijn te wijten aan onbetrouwbare ‘bemiddelaars’ zoals journalisten en ngo’s. De laatste worden uiteraard vaak gesteund vanuit het buitenland. De strijd wordt voortgezet, precies wat Trump laat zien in zijn eerste dagen. Wie denkt dat de populist na de winst achterover leunt en zich gematigd gaat opstellen, vergist zich.

Van Wilders tot Chavez

Ondanks zijn scherpe definitie van populisme vallen er nogal wat verschillende politici onder: van Erdogan en Poetin via Wilders en Le Pen tot Chaves en Morales. Dat is een beetje veel, met zeer uiteenlopende leiders in heel verschillende politieke culturen en zeer verschillende ideeën, van rechts tot links, van islamitisch tot islamofoob. Later in zijn boek, als het gaat over de omgang met populisten, beperkt hij zich wel grotendeels tot West-Europa.
Als het om die omgang met populisten gaat, komt hij niet met hele scherpe aanbevelingen, wat een beetje een contrast is met zijn analyse. Al zijn populistische partijen antidemocratisch, ze moeten niet verboden worden, behalve als ze tot geweld oproepen.
Hier ontvouwt zich een paradox van de democratie, die amper in staat is om deze uitdaging te keren.  Met een beroep op het pluralisme een anti-pluralistische partij uitsluiten, betekent een inperking van dat pluralisme dat je eigenlijk wil beschermen.


Hij ziet liever een debat met de populisten. Maar de Nederlandse ervaring met het debat is niet erg gunstig, zoals ook Müller schrijft die Wilders een aantal keren noemt. Zijn populisten niet bij uitstek gericht op het vermijden van debat? In plaats van een debat met Wilders over diens uitgangspunten, wordt het debat over migratie en integratie op basis van zijn uitgangspunten gevoerd. Maar dat is de verantwoordelijkheid van de andere politici, schrijft Müller terecht.
Maar die verantwoordelijkheid nemen ze vaak niet. Er zit iets besmettelijks aan populisme. Ook VVD-lijsttrekker Mark Rutte was op zoek naar een definitie van het ‘normale’ volk, in een brief aan ‘alle Nederlanders’ waarin hij een deel van de Nederlanders uitnodigt om te vertrekken.
Was ist Populismus? (Ik las de Duitse versie)  is een beknopt, helder boekje, met duidelijke standpunten, en diepgravende beschouwingen. De discussie over populisme zou er veel bij winnen als iedereen zo helder maakt waar hij het over heeft.

 

 

(Visited 644 times, 1 visits today)
Samenvatting
Review Date
Boektitel
Wat is populisme? Jan-Werner Müller
Waardering
41star1star1star1stargray

Een reactie

  • judith taat maart 1, 2017op3:15 am

    Wat vreemd dat Muller zo tegen het populisme is maar blijkbaar niet tegen de invloed vd islam in Europa is die fascistische trekken heeft namelijk het doden van afvalligen en tevens de Vmu ernstig bedreigd. Het populisme in ederland is een gevolg hiervan en is niet zomaar ontstaan. Ik wantrouw dit soort me ingen dan ook en vraag mij af of dhr muller blind en doof is of op een andere planeet leeft

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.