Daan Roovers is de nieuwe Denker des Vaderlands. Of had dat Ouder des Vaderlands moeten zijn? In ieder geval zijn haar kinderen en haar ouderschap prominent aanwezig in het boekje Wij zijn de politiek, waarmee ze zichzelf voorstelt. En, misschien onvermijdelijk, komen ze ook veel voor in Mensen maken, haar essay over opvoeden. Door het werk van Daan Roovers leer je haar kinderen aardig kennen. Ze gebruikt voorvallen met haar twee zonen als middel om filosofie herkenbaar en tastbaar te maken. Bijvoorbeeld over de vrijheid van meningsuiting. Je mag van Spinoza toch alles zeggen , vraagt haar zesjarige (!) zoon Daniël. Roovers antwoordt, ietwat argwanend, ja. “Dan zeg ik: kut,” was het antwoord. “Dat is mijn vrijheid van meningsuiting.” Waarop Roovers moet uitleggen dat dit volgens haar geen mening is. Ambassadeur van de filosofie Roovers, oud-hoofdredacteur van Filosofie Magazine, is als Denker des Vaderlands ook ambassadeur van de filosofie. Ze volgt daarmee René ten Bos op. Zelf was ze betrokken bij het aanwijzen van Hans Achterhuis als eerste Denker des Vaderlands. En ze was bevriend met René Gudde, die ook Denker des Vaderlands was. Roovers voornaamste actiepunt is het bevorderen van publiek denken, het nadenken over wat van publiek belang…
Het tij keren, het boekje van Joke Hermsen over Rosa Luxemburg en Hannah Arendt is een hit. Het staat al weken in de bestsellerslijsten. Maar er iets iets vreemds mee aan de hand. Want de Rosa Luxemburg die uit het werk van Hermsen naar voren komt als een vreedzame, liberale en progressieve denker is niet de Rosa Luxemburg van de vorige eeuw die opriep tot revolutie en gewapende strijd. Voor wie niet met haar bekend is: Rosa Luxemburg was een van de kopstukken van de socialistische beweging uit het begin van de twintigste eeuw. Van oorsprong was ze Pools, maar ze was vooral actief in Duitsland. Ze schreef boeken als aanvulling en kritiek op de werken van Karl Marx, onder andere over de expansie van het kapitalisme over de wereld. Ze bewoog zich aan de linkerkant van de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD). Een echte scheiding met de meerderheid van de partij kwam bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, toen Luxemburg zich verzette tegen het steunen van de oorlog door de parlementaire fractie van de SPD. Ze bracht bijna de hele oorlog achter tralies door. “Wie was deze Rosa Luxemburg, die de geschiedenis als ‘Rode Rosa’ is ingegaan en…
Sommige mensen kunnen ingewikkelde problemen op een eenvoudige manier uitleggen. Als ze dat doen zonder te simplistisch te worden, is dat een prestatie van formaat. Filosoof Julian Baggini lukt dat in dit dunne boekje over ‘de waarheid.’ Hij legt op luchtige toon zijn visie uit en geeft zelfs tips over hoe met de waarheid om te gaan. Baggini maakt de grote, onontkoombare waarheid kleiner door die op te delen in tien vormen. Er is niet een waarheid, er zijn ‘eeuwige waarheden’, ‘gezaghebbende waarheden’, ‘empirische waarheden’ en zo verder. Alleen al die aanpak zorgt uiteraard voor een relativering. Er is niet een absolute waarheid die op al die manieren waar is. We pakken de werkelijkheid en onze belevingswereld in met allerlei waarheden, die op verschillende niveaus iets zeggen. We moeten van iedere waarheid zijn plaats weten, dan komt het wel goed, is de boodschap van Baggini. Sneeuw is wit Dit is geen inleiding in de filosofische inzichten in de waarheid, hoewel er verschillende filosofen voorbij komen. Zo citeert hij een van de bekende uitspraken over waarheid van Alfred Tarski: ‘sneeuw is wit’ is waar als en alleen als sneeuw wit is. De claim van de waarheid is een claim over een…
Zoals er zeven hoofdzonden zijn, zijn er zeven vormen van atheïsme. Tenminste, de Britse filosoof John Gray heeft zeven vormen van atheïsme geïdentificeerd in dit boek. Belangrijkste boodschap: atheïsme is vaak niet wat je denkt wat het is. In veel gevallen is het juist de verafgoding van een nieuwe god. De christenen waren atheïsten in de ogen van de Romeinen. Gray hanteert een nogal brede definitie van religie: het is de poging om betekenis aan gebeurtenissen te geven. De omschrijving van een atheïst is juist beperkt. Dat is iemand die geen behoefte heeft aan het idee dat de wereld door een god geschapen is. Duidelijk is al dat die twee zaken elkaar niet uitsluiten. Gray bekritiseert verschillende vormen van atheïsme niet omdat ze niet niet religieus zijn, maar juist omdat ze dat wel zijn, maar het niet weten. Of omdat ze, zoals de zogenaamde nieuwe atheïsten (zoals Christopher Hitchens) religie niet begrijpen. Ze zien religie als wetenschap en bewijzen vervolgens dat die wetenschap niet klopt. Vooruit Seculiere humanisten, de tweede vorm, hangen de religie van de mensheid aan. Ze geloven dat die mensheid steeds verder vooruit gaat. Dit optimistische verlichtingsatheïsme, dat verschillende vormen kent, is een pseudoreligie. Want het idee…
Een schip raakt van koers in de grote Stille Oceaan, wekenlang. De proviand is op. Het einde lijkt nabij voor de bemanning. Maar dan doemt er land op. Dat blijkt een onbekend eiland te zijn, met een wonderlijk andere samenleving. Dat is het begin van Nieuw-Atlantis, een kort verhaal van de Engelse filosoof Francis Bacon uit 1627. Het is een van de bekendste vroege utopieën, dat vaak in een adem wordt genoemd met Utopia van Thomas More. Ook hier is de utopie een afgelegen plek met een ontwikkelde beschaving, die wel alles van de wereld weet, maar waar de wereld niets van weet. Dat narratieve thema is nog steeds bruikbaar. Een recente variant op dit thema was het fictieve land Wakanda, in de superheldenfilm Black Panther. Net als More had Bacon (1562–1626) veel verschillende rollen. Hij was filosoof, onderzoeker, maar ook politicus en bestuurder. Koning Jacobus I benoemde hem tot grootkanselier. Maar hij kwam ten val door de onterechte beschuldiging van het aannemen van steekpenningen. Hij werd een paar dagen opgesloten in de Tower van Londen en raakte zijn positie kwijt. Salomo’s Huis Het verhaal van Nieuw-Atlantis is tamelijk simpel. De bemanning van het verdwaalde schip ontmoet op het geheimzinnige eiland…
Conservatieve denkers vinden dat het op een gegeven moment mis is gegaan met de wereld. Maar wanneer dat gebeurde, daarover verschillen de meningen. Sommigen leggen de breuk bij de jaren zestig: de hippies ondermijnden autoriteit en hiërarchie met vrije seks en vrouwenemancipatie. Een klassiek aangrijpingspunt voor conservatisme is de Franse revolutie: koning en kerk verloren hun vooraanstaande rollen en soms zelfs hun hoofd. Filosoof Tom Zwitser gaat in Heerlijke platte wereld veel verder terug: de kanteling naar de verfoeide moderniteit begon al zo’n duizend jaar geleden met de opkomst van een koopmanselite, die zich afscheidde van het volk. Die moderniteit ‘geeft snelheid en richting aan zaken die in rust behoren te liggen’. De gevolgen zijn desastreus, zelfs catastrofaal. Het bewijs van Zwitser: echtscheidingen, eenoudergezinnen, criminaliteit en het gebrek aan orde op school en straat. Gezag, openheid, vriendelijkheid en fatsoen ontbreken vrijwel volledig. Mensen leven slechts nog in een soort virtuele werkelijkheid en zijn van zichzelf vervreemd. ‘De moderne mens heeft zijn eigenwaarde en waardigheid verloren’. Ziel, huwelijk, volk, God Zwitser bouwt in nog geen tweehonderd pagina’s een heel bouwwerk op, met theorieën die in elkaar grijpen. De ziel, het huwelijk, volk en God vormen daarbij de uitgangspunten. Die worden stuk…
Hermien en Zus ontkwamen aan het slachthuis. De twee koeien waren ontsnapt tijdens het transport naar het abattoir. Zus werd snel gevangen, maar Hermien verschool zich in de bossen en werd een nationale bekendheid. Met geld dat de Partij voor de Dieren had opgehaald konden Hermien en Zus naar een rusthuis voor koeien. Het voorval kwam te laat voor het boekje De Soldaat was een dolfijn van Eva Meijer, maar zij had het ongetwijfeld geduid als een daad van verzet van de koeien tegen hun aanstaande slacht en daarmee als een politieke daad. Want niet alleen menselijke dieren kunnen politiek bedrijven, andere dieren kunnen en doen dat ook. Meijer heeft er genoeg voorbeelden van, van orang-oetans die elkaar helpen te ontsnappen uit dierentuinen, orka’s die hun bewakers en trainers doden en kamelen die geen zin hebben om te sloven voor het Amerikaanse leger. In dit boeiende en helder geschreven essay springt Eva Meijer op de bres voor het politieke dier. Dieren moeten niet alleen rechten hebben, maar ook een stem krijgen in beslissingen die hen aangaan, is haar stelling. Dat is een radicale positie, die de huidige verhoudingen op zijn kop zet. Animal Farm Een tijdje geleden herlas ik Animal…
We leven in tijden van nepnieuws. Waarheid is relatief geworden en doet er niet meer toe. We zijn post-truth. Mensen hebben genoeg van experts. Zo maar wat opmerkingen die je vaak hoort. Maar kloppen die wel? En is het allemaal even erg? Grot Hoe gaat het volk om met waarheid en feiten? Dat is de vraag die filosoof René ten Bos stelt in zijn boek Het volk in de grot. In tijden van nepnieuws is dat een urgente maar ook omstreden vraag. Wat is waarheid? En wie of wat is ‘het volk’? Om tot antwoorden op die vragen te komen leidt Ten Bos ons naar de grot van Plato, misschien wel de bekendste allegorie van de westerse filosofie. Daar zaten gevangenen geketend naar de schaduwen van voorstellingen te kijken, en dachten dat dit de werkelijkheid was. Maar dan is daar Socrates die naar buiten gaat, de werkelijke wereld waarneemt en de grotbewoners daarover wil vertellen. De brenger van deze boodschap komt echter niet gelegen: de mensen in de grot hebben genoeg aan de schimmige voorstellingen en zijn bang van de buitenwereld. Plato en vele andere filosofen hebben het volk veracht omdat het de waarheid niet wil kennen, aldus Ten Bos. En dat…
Dit boek valt meteen op door het grote formaat en de kleurrijke inhoud. Op bijna iedere pagina staan plaatjes, van filosofen, maar ook van popartiesten, architectuur, graffiti en nog veel meer. Filosofie is hier niet alleen het werk van de grote denkers, maar komt naar voren in allerlei uitingen van de cultuur. Ger Groot schreef een geschiedenis van de westerse filosofie met een duidelijke lijn in zijn betoog. Sinds Descartes besloot dat hij was omdat hij dacht – Cogito ergo sum – kwam de mens centraal te staan in het wereldbeeld. Langzaam maar zeker werd God van zijn centrale plaats verdreven, tot Nietzsche constateerde dat Hij dood was. De ‘geest’ ging uit de fles en daarna bleef die fles min of meer leeg, ondanks de pogingen van filosofen om die weer te vullen. Dit is hiermee ook een geschiedenis van het humanisme, in de betekenis zoals Harari die daaraan geeft in zijn boek Homo Deus. De mens staat centraal in filosofie, maar ook in de politiek, de economie en in ons eigen gevoelsleven. We zijn niet op aarde om Hem te dienen, maar om zelf gelukkig te worden. Maar dat gaat dus niet zo eenvoudig. Democratie Ger Groot legt er…
Heeft het liberalisme de wereld in het ongerede gestort? Een analyse van Permafrost, het bijzondere ambitieuze en zwartgallige boek van Tom Zwitser.