Boekenstrijd

Opvallend veel bijdragen aan het publieke debat gaan tegenwoordig over dat debat. Praten we wel goed met elkaar? Is er wel een echt debat of is er alleen maar polarisatie en gescheld? Ook filosoof en schrijver Coen Simon buigt zich over dat soort vragen in deze bundeling van korte stukjes. Hij gaat onder meer in op het effect van diverse media en de discussie over de rol van experts en journalisten. Van de laatste beroepsgroep heeft hij geen hoge dunk: journalisten stellen zich te veel op als medespeler en te weinig als toeschouwer. Met als dieptepunt Frits Wester die de persconferentie van Mark Rutte overnam en uit een uitgelekt kabinetsstuk ging voorlezen. De journalist grijpt naar de macht en de amusementswaarde van politiek nieuws ontmenselijkt de politici, aldus Simon. De invloed van internet en sociale media komt uiteraard aan bod. “We zijn verdwaald in een zee van informatie,” schrijft hij. Toch willen weinig mensen terug naar de tijd voor internet. Simon sombert wat af, maar dat doet hij op opgewekte toon. Hij voert onder andere de kunst en de kunstkritiek aan als nieuwe vormen van debat en zingeving. Maar dan niet met de simplificerende sterren of ballen, die de discussie…

Opnieuw beginnen, daar ligt de hoop van de mens in deze ‘donkere tijden’. Met intuïtie, creativiteit, inlevingsvermogen, liefde en sensitiviteit kan de mens de melancholie die nu collectief en individueel woekert tegengaan. In een tamelijk somber essay van filosoof Joke Hermsen, geschreven voor de Maand van de Filosofie, is dat het hoopvolle slot (sorry voor de spoiler). Ze analyseert in iets minder dan 150 pagina’s de melancholie, die half-sombere, half-opgewekte stemming.  Zij kan negatief uitslaan, en dan uitmonden in lethargie, maar ze kan ook positieve gevolgen krijgen en zorgen voor creatieve inspiratie. Door de eeuwen heeft de melancholie een wisselvallige reputatie gekend. Bij de Grieken werd de melancholie (letterlijk: zwarte gal) omarmd, in de Middeleeuwen werd ze verguisd want ze leidde tot ledigheid. in de renaissance werd ze herontdekt en in de kapitalistische samenleving weer in de ban gedaan want in strijd met het vrolijke consumeren en produceren. Melancholie wordt nu vooral gediagnosticeerd als depressie en bestreden met pillen in plaats van met kunst en liefde, zoals Hermsen liever zou zien.   Gemeenschap Hermsen is, net als bijvoorbeeld Bas Heijne in Staat van Nederland, overtuigd van het ontbreken van verbanden in de huidige samenleving. Dat draagt bij aan de huidige tijdgeest:…

Zoals een hond met pis een territorium markeert, zo heeft de mens zich de aarde toegeëigend. Want toe-eigenen, dat is smerig maken. Die verovering van de planeet gaat ver: het merendeel van de biomassa van de zoogdieren bestaat uit vee, bestemd voor mensen. Bossen verdwijnen en het klimaat verandert. Zelfs de Amazone is geen ongerept oerwoud, maar is door de mensen beïnvloed. Het antropoceen is de naam die wetenschappers hebben gegeven aan het tijdperk waarin de mens een grote invloed op de planeet heeft gekregen.  Het is ook een soort erkenning van de ijver van de mens die maar hakt, en stookt, en zaait en maait, en graaft, en bouwt en vernietigt. Maar het is geen goede toestand. Het antropoceen is een tijdperk van catastrofes, schrijft Denker des Vaderlands René ten Bos. Landbouw Wat betekent het precies om in het antropoceen te leven? Ten Bos onderzoekt dat in dit boek aan de hand van eigen ervaringen en enkele filosofen. Is het niet hoogmoedig om de mens zo centraal te stellen?  En welke mens? Wanneer begon het antropoceen en wie heeft het veroorzaakt, om niet te zeggen wie is er schuldig aan? De meningen verschillen over wanneer de verhouding tussen mens…