Peace to end all Peace – David Fromkin

november 3, 2014

peaceKorte inhoud: Het Midden-Oosten leek een zijtoneel te worden in de Eerste Wereldoorlog, maar uiteindelijk waren de gevolgen van de betrokkenheid in dat conflict groot. Na het uiteenvallen van het Ottomaanse rijk werd er nooit een stabiele positie bereikt. In de jaren 1914-1922 werd hiervoor de basis gelegd, met de Sykes-Picot, de Balfour-verklaring en een reeks andere overeenkomsten.
Stelling van het boek: Pogingen van het Westen om het Midden-Oosten te hervormen zijn futiel.
Stijl:
Historisch, gedetailleerd, een beetje traditionele diplomatieke geschiedschrijving.
Geschikt voor:
Essentieel voor Iedereen die een poging wil wagen het Midden-Oosten een beetje te begrijpen.

Westerse mogendheden die denken een doorslaggevende invloed uit te kunnen oefenen op de gebeurtenissen in Arabische landen, zo nodig met militaire middelen, lokale heersers die er hun hand niet voor omdraaien om dan met deze, dan met de andere partij akkoordjes te bereiken, de vrees dat een ander land te veel macht wint in dit gebied, de rol van de islam en van olie. Dat zijn een paar van de constanten die al een eeuw het Midden-Oosten bepalen.
De oorsprong van het moderne Midden-Oosten ligt volgens David Fromkin in de jaren 1914-1922. Het begin van de Eerste Wereldoorlog is in Europa uitgebreid herdacht en vele lijnen zijn doorgetrokken naar het heden. Maar in het Midden-Oosten is de invloed van dit conflict misschien nog wel actueler, de erfenis schrijnender.
Het is de tijd van de geallieerde oorlog tegen het Ottomaanse rijk, dat in het Duitse kamp zat. Groot-Brittannië en Frankrijk probeerden de Ottomanen te verslaan door een aanval, aanvankelijk door een aanval op de Dardanellen en het schiereiland Galipolli, maar volgens Fromkin lieten ze twee keer een zekere overwinning uit de handen glippen.

Ook een expeditie in het toekomstige Irak liep aanvankelijk slecht af. De ‘zieke man van Europa’ bleek tot heel wat weerstand in staat. Het was pas veel later in de oorlog dat vooral de Britten oprukten in het Midden-Oosten.Maar de ideeën over de toekomstige verdeling van het grondgebied namen al wel vorm. Het bekendste is uiteraard het beruchte Sykes-Picot verdrag, een overeenkomst tussen de Britse diplomaat Mark Sykes en de Fransman Georges Picot. Syrië en Libanon zouden onder Frans gezag komen, Palestina (dat ook Transjordanië omvatte) en Irak gingen naar de Britten.
Dit verdrag wordt vaak gezien als de bron van alle kwaad in het Midden-Oosten. Willekeurige lijnen werden getrokken, zonder rekening te houden met stammen en andere verbanden, en de staten die toen ontstonden (waaronder ook, in een later stadium, Israël) zijn altijd betwist gebleven.
Fromkin relativeert het belang van Sykes-Picot enigszins. De Britten wilden er al snel weer onderuit, ze vonden dat de Fransen een te kleine bijdrage leverden aan de oorlog in het Midden-Oosten en de twee bondgenoten waren druk bezig om elkaar de loef af te steken. Sommige Britten voorspelden zelfs dat Frankrijk na de oorlog de grootste rivaal van Groot-Brittannië zou worden. Maar uiteindelijk was de verdeling die Sykes en Picot hadden genoteerd toch min of meer de uitkomst.

Daarbij speelden zowel de Amerikaanse afzijdigheid als de wederopstanding van Rusland, in de vorm van de Sovjet-Unie een rol. Rusland was al tijden de tegenstander van de Britten tussen Constantinopel en India en zij zochten een partner die mede weerstand kon bieden tegen de Russen. Interessant, en relevant, is dat de Sovjet-Russen het al snel aardig konden vinden met Turkije en Iran.

Maar het was geen eenrichtingsverkeer. De overwinning van de Turken bij de Dardanellen was een van de directe aanleidingen voor de Russische Revolutie, schrijft Fromkin (zoals ook geclaimd in het Turkse Legermuseum, zag ik bij een recent bezoek) Pas omstreeks 1922 kwam een aantal regelingen tot stand die in het Midden-Oosten een vorm van stabiliteit boden. Daarvoor had Griekenland nog een oorlog gevoerd in Turkije, en waren Winston Churchill en Llloyd George er zelf bijna een begonnen. Ook in Irak, Palestina, Syrië en Egypte kwam het tot opstanden.

gallipoli2

De strijd in Gallipoli, zoals weergegeven in het Turks Legermuseum, Istanbul.

Het enige land dat echt onafhankelijk wordt in deze periode is Turkije. Het weet de geallieerde bezetting af te schudden en heeft in grote mate een nationale eenheid verworven. Maar de verhouding met de minderheden (Joden, Grieken, Armenen en Koerden) blijft om het eufemistisch te zeggen problematisch. De Joden en Grieken werden (zij het voor een groot deel veel later) verdreven, met de Koerden wordt een decennialange strijd uitgevochten.
De Britten spraken met de Arabieren steeds over onafhankelijkheid, maar wilde die niet verlenen. Aan de andere kant waren de Hashemieten, het Arabische vorstenhuis waar de Britten zaken mee probeerden te doen, ook niet altijd betrouwbaar. “De belangrijkste Britse fantasie over het Midden-Oosten’ was dat het door of met haar steun bestuurd wilde worden.

Daarbij zag Lloyd George het Midden-Oosten steeds meer als een doel op zich, niet als een bufferzone tegen Rusland of de weg naar India.
Een ander hardnekkig fenomeen was dat veel Britten op hoge posten dachten dat een kleine groep joden aan de touwtjes trok, of dat nu in het Ottomaanse rijk was en later bij de bolsjewieken. Joden werden ook als pro-Duits gezien.
Fromkin kiest in dit boek duidelijk een Brits perspectief, en minder het perspectief van het Midden-Oosten. Op zich is dat wel begrijpelijk, gezien de kleurrijke karakters als Churchill, Lloyd George, Lord Kitchener en de avonturier (en fantast) T.E. Lawrence (of Arabia). Churchill, die verschillende ministersposten bekleedde in deze periode, krijgt daarbij de hoofdrol. Maar de verwikkelingen van de Britse politiek en ambtenarij worden soms wel zeer gedetailleerd weergegeven. En het Midden-Oosten is hier meer het speelveld dan de speler. De beschrijving bevindt zich vooral op het gebied van de politiek en de diplomatie, een traditionele benadering van internationale politiek.

Volgens Fromkin hebben de volkeren in het Midden-Oosten de door het Westen opgelegde grenzen en regelingen nooit geaccepteerd, zoals dat in Latijns-Amerika en Afrika grosso modo wel gebeurd is.
Daarmee blijft de legitimiteit van Syrië, Irak, Libanon en Israël steeds onder druk staan. Moeten deze staten in deze vorm wel bestaan en wie moet er op basis van welk gezag over wie kunnen heersen, is een vraag die daar maar niet kan worden begraven. Nu de Islamitische Staat expliciet het verwerpen van Sykes-Picot als strijdleus aanheft en daadwerkelijk de grens tussen Syrië en Irak heeft geslecht, is die vraag acuter dan ooit en blijft dit 25-jarige boek actueel.

 

(Visited 290 times, 2 visits today)
Samenvatting
Review Date
Boektitel
David Fromkin, A peace to end all peace
Waardering
41star1star1star1stargray

Geen reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.