Boekenstrijd

Er zijn talloze verklaringen voor de verkiezingsoverwinning van Trump en de victorie van Brexit. Michael Sandel, filosoof aan Harvard, voegt er vrij laat nog een aan toe. Niet economische ongelijkheid of xenofobie, maar een gevoel van miskenning is de drijfveer van de Brexit/Trump stemmers. En dat gevoel wordt veroorzaakt doordat ongelijkheid wordt gerechtvaardigd door te wijzen op prestaties. Wie rijk is, zal dat verdiend hebben. Wie succes wil hebben in het leven, moet goed scoren om op een topuniversiteit als Harvard terecht te komen. Maar wie niet slaagt, zal dat dan wel aan zichzelf te danken hebben en wordt vernederd. Deze mensen nemen wraak door op ‘de tegenpartij’ te stemmen. De populistische onvrede is een protest tegen de tirannie van verdienste, schrijft Sandel stellig. Dat systeem waar ze zich tegen keren is de meritocratie, een begrip waar Sandel zijn boek omheen heeft gebouwd, maar hij niet heeft gedefinieerd. Is het een ethiek, een praktijk, een maatschappijvorm of van alles wat? Voor een belangrijk deel gaat dit boek over de toelating tot de Amerikaanse topuniversiteiten, waarmee Sandel dicht bij huis blijft. Maar het gaat ook om de rechtvaardiging van verschillen in welvaart en om de politieke mythe waarin een krantenjongen miljonair…

De sociaaldemocratie heeft het zwaar, in Nederland en daarbuiten. In zijn boek The future of Capitalism analyseert de econoom Paul Collier de oorzaken en presenteert hij interessante alternatieven. Toch ontkomt hij niet aan een dosis nostalgie. De wereldberoemde Paul Collier komt van een arme achtergrond: zijn ouders waren laagopgeleid en woonden in de nu troosteloze, maar ooit trotse metaalstad Sheffield. Zijn nichtje Sue verkeerde in dezelfde omstandigheden. Maar Paul begon aan een succesvolle carrière aan universiteiten over de hele wereld. Sue’s vader overleed, zij werd tienermoeder en haar dochters ook. Die verschillende levenswegen typeren enkele kloven die in de maatschappij zijn geslagen. De metropool staat tegenover de regio en de kleinere steden, de hoogopgeleide tegenover de laagopgeleiden en de moreel superieure wereldburger tegenover de ‘gewone man.’ Dat zijn tamelijk recente ontwikkelingen. Het optimisme van de westerse samenlevingen is verdwenen: daar tegenover staat het geloofwaardige vooruitzicht van een dystopie. De gouden jaren In zijn boek probeert Collier terrein terug te winnen voor een centrum-linkse beweging, de sociaaldemocratie in de volgens hem juiste vorm. Die had tussen 1945 en 1970 de overmacht in de westerse landen. Deze consensus werd gedragen door een gevoel van nationale verbondenheid. Maar de sociaaldemocratie kwam in de…

Een schip raakt van koers in de grote Stille Oceaan, wekenlang. De proviand is op. Het einde lijkt nabij voor de bemanning. Maar dan doemt er land op. Dat blijkt een onbekend eiland te zijn, met een wonderlijk andere samenleving. Dat is het begin van Nieuw-Atlantis, een kort verhaal van de Engelse filosoof Francis Bacon uit 1627. Het is een van de bekendste vroege utopieën, dat vaak in een adem wordt genoemd met Utopia van Thomas More. Ook hier is de utopie een afgelegen plek met een ontwikkelde beschaving, die wel alles van de wereld weet, maar waar de wereld niets van weet. Dat narratieve thema is nog steeds bruikbaar. Een recente variant op dit thema was het fictieve land Wakanda, in de superheldenfilm Black Panther. Net als More had Bacon (1562–1626) veel verschillende rollen. Hij was filosoof, onderzoeker, maar ook politicus en bestuurder. Koning Jacobus I benoemde hem tot grootkanselier. Maar hij kwam ten val door de onterechte beschuldiging van het aannemen van steekpenningen. Hij werd een paar dagen opgesloten in de Tower van Londen en raakte zijn positie kwijt. Salomo’s Huis Het verhaal van Nieuw-Atlantis is tamelijk simpel. De bemanning van het verdwaalde schip ontmoet op het geheimzinnige eiland…

Korte inhoud: Het Midden-Oosten leek een zijtoneel te worden in de Eerste Wereldoorlog, maar uiteindelijk waren de gevolgen van de betrokkenheid in dat conflict groot. Na het uiteenvallen van het Ottomaanse rijk werd er nooit een stabiele positie bereikt. In de jaren 1914-1922 werd hiervoor de basis gelegd, met de Sykes-Picot, de Balfour-verklaring en een reeks andere overeenkomsten. Stelling van het boek: Pogingen van het Westen om het Midden-Oosten te hervormen zijn futiel. Stijl: Historisch, gedetailleerd, een beetje traditionele diplomatieke geschiedschrijving. Geschikt voor: Essentieel voor Iedereen die een poging wil wagen het Midden-Oosten een beetje te begrijpen.

Een helikopter in de nacht, een stuk of wat in het donker geklede, zwaarbewapende mannen die een huis binnenvallen en daar hun doelwit uitschakelen. Dood of levend. Kill or capture. Dat gebeurde er met Osama bin Laden en dat gebeurde met vele honderden, zo niet duizenden personen in Irak en Afghanistan in de afgelopen tien jaar. De nachtelijke invallen en andere acties van speciale eenheden in Irak zijn onderwerp van het boek van BBC-journalist Mark Urban. De Britse activiteiten staan centraal, maar het gaat over meer. In feite geeft hij een evaluatie van de complete Britse aanwezigheid in Irak.  

Het leek de ideale combinatie: de onthullingsite WikiLeaks en de  Britse krant The Guardian. De een beschikte over een schat aan documenten uit geheime Amerikaanse databases, de ander over een sterk journalistiek apparaat, een gevestigde naam in de wereld en de juiste progressieve instelling. Een tijdje ging de samenwerking goed. Beide partijen profiteerden. Julian Assange, voorman van WikiLeaks werd ‘de beroemdste man ter wereld’. The Guardian kon pagina na pagina vullen met onthullingen. Maar ideaal was het niet, zo blijkt uit het boek van David Leigh en Luke Harding  twee redacteuren van The Guardian. Dat gaat niet zozeer over WikiLeaks, als over de samenwerking tussen de krant en de website en dan vooral Julian Assange. En misschien nog wel meer is het een afrekening met Assange in de vorm van een lang uitgesponnen karakatermoord.

Londen, Tweede Wereldoorlog. Dat klinkt naar grappen over surrogaatkoffie, met het gedreun van inslaande bommen op de achtergrond. Maar in deze ambitieuze roman laat Sarah Waters de oorlogscliché's ver achter zich.

Recensie door: Luc Panhuysen De Republiek der Verenigde Nederlanden werd op het hoogtepunt van haar macht in de zeventiende eeuw omringd door hongerige haaien. De Republiek dacht het spel van de grote politiek te kunnen overleven door zichzelf te blijven en gewoon veel geld te blijven verdienen. Maar dat vergrootte slechts de jaloezie, vooral bij die andere zeevarende natie, Engeland. Mede hieruit zijn de Engelse oorlogen voortgekomen, de con­flicten die de vaderlandse geschiedenis haar grootste zeehelden en de meest monumentale zeeslagen hebben nagelaten. De eerste Engelse oorlog (1652-54) werd voornamelijk gevochten onder bevel van Maarten Tromp, de tweede (1665-67) en de derde (1672-74) onder Michiel de Ruyter. De eerste Engelse oorlog verliep rampzalig. De Nederlandse vloot bestond hoofdzakelijk uit bewapen­de koopvaardijschepen die niets konden beginnen tegen de Engelse zeekastelen. Het overleven van de Repu­bliek stond op het spel. Als de rijke retourvloten uit de kolonieën niet konden worden be­schermd, was er weldra geen geld meer om de oorlog te bekos­ti­gen en was men overgeleverd aan de grijp­grage vijand.

Recensie door: Luc Panhuysen   Stadhouder-koning Willem III (1650-1702) is een van de spectaculairste staatslieden uit de Nederlandse geschiedenis. Maar waar vinden we de brede boulevard die zijn naam draagt? Niet in Rotterdam, Amsterdam of Utrecht, waar ze alle stadhouderlijke en koninklijke Willems afdoen met Oranjeplein, Stadhouderskade of Willemstraat. Tilburg heeft een Willem II straat, maar daar houdt het op. Breda is volstrekt Willemloos, Leeuwarden eveneens. Waar anders heeft men de koning-stadhouder een straat waardig geacht dan in Den Haag, zijn geboorteplaats. Hier bevindt zich, in het verlengde van de vijf keer langere Margaretha van Henneberg weg, een rotstukkie dat Willem III straat heet.

In 1798 stond een graaf terecht voor het Ierse House of Lords voor de moord op de minnaar van een van zijn dochters. Dat is het begin van het boek over de Kings, een machtige familie aan het eind van de achttiende eeuw in het roerige Ierland. Politieke en intellectuele ontwikkelingen doorsnijden de persoonlijke en familiaire verhoudingen. Het huwelijk van Robert King  en Caroline Fitzgerald zorgt ervoor dat de bezittingen van twee takken van een familie weer in één hand komen. Een erg goed huwelijk is deze gearrangeerde verbinding niet, maar wel vruchtbaar. Haar oudste dochters Margaret en Mary laat ze een jaar onderwijzen door Mary Wollstonecraft, een van de eerste feministes. De ‘rebelse dochters’worden zo door allerlei Verlichtingsideeën beïnvloed.