Korte inhoud: De kruistochten van 1096 tot 1291 beschreven door de ogen van Arabische kroniekschrijvers. De Franken worden gezien als onstuimige barbaren die handig gebruik maken van de verdeeldheid in moslimse kringen. Een boek vol geweld, bedrog, oorlog, intrigerende personen, een beetje culturele uitwisseling. Game of thrones, maar dan echt.
Stelling van het boek: De kruistochten zijn nog steeds relevant.
Stijl: Levendig, anekdotisch.
Geschikt voor: Iedereen die de huidige situatie in het Midden-Oosten wil begrijpen.
Wreedheden inclusief onthoofdingen, onbetrouwbare bondgenoten, moordaanslagen, religieus fanatisme, sektarisme, handel in slaven, strijd om heilige plaatsen en de betrokkenheid van strijders van heinde en verre. Dat lijkt een tamelijk adequate beschrijving van Het Midden-Oosten vandaag de dag.
Maar deze opsomming van deze fenomenen komt rechtstreeks voort uit de beschrijving van de kruistochten tussen 1096 en 1291 door Arabische kroniekschrijvers en al tijden geleden verzameld en gebundeld door Amin Maalouf. De actualiteit van deze gebeurtenissen is verbijsterend.
Jeruzalem
De inval van de Franken en het succes van de Eerste Kruistocht is een grote deceptie voor de moslims. De Franken, die met een niets ontziende meedogenloosheid huishouden in veroverde steden, bezetten/bevrijden Jeruzalem in 1099. De verdeeldheid van de moslims speelt hen in de kaart.
Doet dat niet denken aan de manier waarop Islamitische Staat, ook een kleine groepering, succesvol is geworden in Irak en Syrië?
De Franken worden beschreven als menseneters, al wordt de toedracht van de verhalen over het kannibalisme na het beleg van de stad Mara in het noorden van het huidige Syrië niet helemaal duidelijk. In een andere episode van wreedheid worden afgehakte hoofden van soldaten die een belegerde stad hadden proberen te ontzetten, met katapulten over de muren geschoten door de belegeraars.
Zoals vaker bij de verhalen over de kruistochten lopen geschiedenis en mythe door elkaar. Wat precies is gebeurd, is niet altijd even duidelijk. Maar als het gaat om de beeldvorming, dan is er geen sprake van vaagheid. De barbaarse en wrede Franken tegenover de moslims als slachtoffer is het frame, om een moderne aanduiding te gebruiken.
Algebra
Toch was de verhouding tussen de Franken en de moslims niet alleen gebaseerd op strijd. Al snel nadat ze vaste voet onder de grond hebben, gaan de Franken meedoen aan de ingewikkelde politieke spelletjes in het gebied. Er komen allianties van moslims en Franken, tegen andere moslims of andere Franken. Het is niet alleen christen tegen moslim.
Op het culturele vlak is het meestal eenrichtingsverkeer. Terwijl de Franken op diverse terreinen proberen te leren van de moslims, hebben die geen belangstelling voor wat de christenen te brengen hebben. In de Europese talen zijn tal van Arabische termen opgenomen, van algebra tot zenit. De legendarische keizer Frederik II sprak Arabisch en was verontwaardigd toen in Jeruzalem, dat hem in handen was gekomen, niet werd opgeroepen tot het ochtendgebed. Maar de moslims meenden weinig te kunnen leren van de barbaren.
De islamitische heersers toonden amper belangstelling voor westerse verworvenheden. Ligt daar een van de oorzaken van de, ook nog actuele, achterblijvende ontwikkeling van de Arabische wereld? Maalouf wijst ook op de relatief zwakke staten van de Arabieren en slecht ontwikkelde instituties. Na de dood van de heerser, zelden in bed, brak er steevast een conflict uit over de opvolging. Ideaal uiteraard voor een beter georganiseerde vijand, die gebruik kan maken van de verdeeldheid en chaos.
Assassijnen
Uiteindelijk wisten de moslims de Franken wel te verdrijven uit het Midden-Oosten. De opmars van islamitische rijken zou tot 1684 duren. Maar tegen die tijd had het westen van Europa zich al veel verder ontwikkeld dan het Midden-Oosten.
Nog zo’n immer actueel punt is de rol van de assassijnen, koelbloedige moordenaars die een geheimzinnige sekte vormden. Als ze een aanslag pleegden, gingen ze er niet vanuit die zelf te overleven. Ze zijn te beschouwen als de voorlopers van de moderne (zelfmoord-)terroristen.
Dit boek biedt een fraai inzicht in de manier waarop de Arabieren de kruistochten hebben ervaren. Het is ook een schat van verhalen over de omgang met macht. Verraad en intriges, broedermoord en bedrog spelen een grote rol. Game of Thrones is er soms niet bij. Ook vanuit dit perspectief is er de afgelopen duizend jaar veel hetzelfde gebleven.
3 reacties
Tekenend, echt van deze tijd, dat dit boek precies daar begint, waar de islamitische veroveringstochten – dankzij de kruistochten – ophouden. Daardoor wordt de indruk gewekt, dat alle wreedheden en arglistigheden zijn bedacht door Noord-Europeanen, die een onschuldig midden-oosten aanvielen zonder reden. Terwijl Europa op kruistocht ging om de islamitische kruistochten een halt toe te roepen, die inmiddels tot aan Parijs Europa hadden onderworpen, tot slaven gemaakt, met geweld bekeerd, inclusief het Byzantijnse Rijk, ongeveer het huidige Turkije. Zodat de Noord-Europeaan deze wreedheden grotendeels had afgekeken van de moslim. Een re-frame in boekvorm om de inherente slechtheid van de Noord-Europeaan te bewijzen en een excuus te bieden voor haat. Waarom zou je liegen, als misleiden zo gemakkelijk gaat.
Een fraai staaltje geschiedvervalsing van reageerder Nemsi. Maalouf publiceerde ‘Les Croisades vues par les Arabes’ in 1983. Die zogenaamde communis opinio anno 2016 waar Nemsi op doelt (en die trouwens lang niet zo communis is) bestond toen helemaal niet.
Ook is het nogal logisch dat “dit boek precies daar begint, waar de islamitische veroveringstochten – dankzij de kruistochten – ophouden.” Maalouf wou dáár namelijk een boek over schrijven en niet over iets anders. Als Nemsi iets had willen lezen over de kruistochten in de ogen der christenen, of over de islamitische veroveringstochten in de ogen der islamieten, dan had hij een ander boek moeten kiezen.
De heer Nemsi lijkt zijn pseudoniem te hebben ontleend aan Kara Ben Nemsi, na Old Shatterhand de tweede hoofdpersoon (en eigenlijk alter ego) in het oeuvre van Karl May. Over Karl May trok Godfried Bomans in een essay de conclusie dat de prairie naar gas rook. Bedenkelijk gedachtengoed constateerde hij, verstopt in jongensavonturen.
Het zou de heer Nemsi sieren als hij enkele geschiedenisboeken over de Kruistochten zou lezen, er zijn er genoeg. Het wemelt van de jaartallen en de gebeurtenissen inderdaad, dus even doorbijten moet men wel. Na op deze wijze te kunnen hebben begrepen hoe de geschiedenis er volgens kenners ongeveer heeft uitgezien, kan de heer Nemsi voor zichzelf (dus hopelijk niet per recensie) wellicht een wat evenwichtiger beeld krijgen van de betreffende gebeurtenissen. Waarom zou je fantaseren, als studeren zo makkelijk gaat?