Boekenstrijd

Zoals er zeven hoofdzonden zijn, zijn er zeven vormen van atheïsme. Tenminste, de Britse filosoof John Gray heeft zeven vormen van atheïsme geïdentificeerd in dit boek. Belangrijkste boodschap: atheïsme is vaak niet wat je denkt wat het is. In veel gevallen is het juist de verafgoding van een nieuwe god. De christenen waren atheïsten in de ogen van de Romeinen. Gray hanteert een nogal brede definitie van religie: het is de poging om betekenis aan gebeurtenissen te geven. De omschrijving van een atheïst is juist beperkt. Dat is iemand die geen behoefte heeft aan het idee dat de wereld door een god geschapen is. Duidelijk is al dat die twee zaken elkaar niet uitsluiten. Gray bekritiseert verschillende vormen van atheïsme niet omdat ze niet niet religieus zijn, maar juist omdat ze dat wel zijn, maar het niet weten. Of omdat ze, zoals de zogenaamde nieuwe atheïsten (zoals Christopher Hitchens) religie niet begrijpen. Ze zien religie als wetenschap en bewijzen vervolgens dat die wetenschap niet klopt. Vooruit Seculiere humanisten, de tweede vorm, hangen de religie van de mensheid aan. Ze geloven dat die mensheid steeds verder vooruit gaat. Dit optimistische verlichtingsatheïsme, dat verschillende vormen kent, is een pseudoreligie. Want het idee…

Dit boek valt meteen op door het grote formaat en de kleurrijke inhoud. Op bijna iedere pagina staan plaatjes, van filosofen, maar ook van popartiesten, architectuur, graffiti en nog veel meer. Filosofie is hier niet alleen het werk van de grote denkers, maar komt naar voren in allerlei uitingen van de cultuur. Ger Groot schreef een geschiedenis van de westerse filosofie met een duidelijke lijn in zijn betoog. Sinds Descartes besloot dat hij was omdat hij dacht – Cogito ergo sum – kwam de mens centraal te staan in het wereldbeeld. Langzaam maar zeker werd God van zijn centrale plaats verdreven, tot Nietzsche constateerde dat Hij dood was. De ‘geest’ ging uit de fles en daarna bleef die fles min of meer leeg, ondanks de pogingen van filosofen om die weer te vullen. Dit is hiermee ook een geschiedenis van het humanisme, in de betekenis zoals Harari die daaraan geeft in zijn boek Homo Deus. De mens staat centraal in filosofie, maar ook in de politiek, de economie en in ons eigen gevoelsleven. We zijn niet op aarde om Hem te dienen, maar om zelf gelukkig te worden. Maar dat gaat dus niet zo eenvoudig.  Democratie Ger Groot legt er…

Soms, in een cynische bui, denk ik wel eens dat journalisten op twee manieren kunnen werken: door relatiebeheer of door verraad. Met relatiebeheer zorgen ze dat hun bronnen hen welgezind blijven, ook als dat betekent dat die bronnen iets gegund moet worden: een positief nieuwtje dat misschien voor de lezer of kijker niet zo boeiend is of de zaken iets rooskleuriger voorstellen dan ze zijn. De tweede vorm is verraad: de journalist kweekt een vertrouwelijke band met een bron, maar in het verslag heeft hij daar lak aan. Die vriendelijke persoon van de pers blijkt een keiharde verslaggever die gewoon opschrijft wat hij/zij dankzij die kunstmatige band heeft gezien en gehoord. Maarten Zeegers bedreef de tweede vorm in Transvaal, een achterstandsbuurt in Den Haag. Hij koos daarvoor een radicale manier. Hij liet drie jaar lang mensen in de waan dat hij moslim was geworden en nam een islamitische levensstijl aan. Toen zijn boek uitkwam, ging de discussie vooral over de vraag of dat ethisch verantwoord was. Hij ging niet met open vizier te werk. Hij rechtvaardigt dat met het verweer dat hij anders nooit zoveel had kunnen zien. Ik moest denken aan de undercoveractie van een stagiaire bij de HP-De…

Thomas More staat bekend als de schrijver van Utopia en voor de oudere lezers misschien als katholiek heilige. Minder bekend is zijn rol als fervent tegenstander van ketters en als auteur van geschriften met een belangrijke rol voor poep, stront, achterwerken en scheten. En dat is nog maar een greep uit de verdiensten en activiteiten van deze Engelsman uit de 16e eeuw. Hij was diplomaat, kanselier (zeg maar premier), rechter, vertegenwoordiger van een belangrijk gilde in Londen, humanist, publicist en biograaf van Augustinus én humorist. Omdat het 500 jaar geleden is dat Utopia verscheen, is er nu weer veel aandacht voor More, onder andere met de vertaling van een uitgebreide biografie door Peter Ackroyd. Het toeval wil dat mijn grootvader Theo Schlichting in de jaren dertig een biografie over de toen net heilig verklaarde Thomas More schreef. Hij deed dat uit grote bewondering, zoals uit het voorwoord blijkt, en omdat More in Nederland te weinig bekend was. Dat is ergens merkwaardig vanwege de nauwe band tussen More en de grote Nederlandse humanist Erasmus. Ze waren in een deel van hun leven de beste vrienden die volop met elkaar spraken en correspondeerden in het Latijn, de taal die ze gemeenschappelijk hadden….

“Wat is voor jullie de essentie van het idee van Europa?,” vroeg oud-VVD-Kamerlid Arend-Jan Boekestijn een paar jaar geleden op Twitter. “De twijfel,” antwoordde ik. Het vermogen overal een vraagteken achter te plaatsen, kenmerkt Europa nu. Zekerheden zijn er amper, vragen des te meer. In zijn boek Het seculiere experiment beschouwt Hans Boutellier twijfel, diepe twijfel zelfs, als het wezenskenmerk van de westerse samenleving. We kunnen overal aan twijfelen sinds God uit het openbare leven is verdwenen en als centrale, zingevende figuur heeft afgedaan. De absolute claim op de waarheid is bijna lachwekkend geworden, als die tenminste geen bedreigende vormen aanneemt. We leven in het seculiere tijdperk: een unieke situatie waarin religie geen grote rol heeft. (De Sovjet-Unie, waar religie van staatswege was gemarginaliseerd, blijft buiten beschouwing. Terecht misschien, want God is allang terug in Moskou.) De vader van Boutellier waarschuwde er tegen: zonder God zou het een zooitje worden. Zonder de normerende en samenbindende kracht van religie zou iedereen doen wat hem of haar het best uitkwam en zou de chaos uitbreken. Maar zonder God werd het geen zooitje, zoals Boutellier heeft uitgezocht (en we iedere dag kunnen ervaren). Criminaliteitscijfers daalden, na een aanvankelijke stijging. Dat ging wel gepaard met…

Korte inhoud: De kruistochten van 1096 tot 1291 beschreven door de ogen van Arabische kroniekschrijvers. De Franken worden gezien als onstuimige barbaren die handig gebruik maken van de verdeeldheid in moslimse kringen. Een boek vol geweld, bedrog, oorlog, intrigerende personen, een beetje culturele uitwisseling. Game of thrones, maar dan echt. Stelling van het boek: De kruistochten zijn nog steeds relevant. Stijl: Levendig, anekdotisch. Geschikt voor: Iedereen die de huidige situatie in het Midden-Oosten wil begrijpen. Wreedheden inclusief onthoofdingen, onbetrouwbare bondgenoten, moordaanslagen, religieus fanatisme, sektarisme, handel in slaven, strijd om heilige plaatsen en de betrokkenheid van strijders van heinde en verre. Dat lijkt een tamelijk adequate beschrijving van Het Midden-Oosten vandaag de dag. Maar deze opsomming van deze fenomenen komt rechtstreeks voort uit de beschrijving van de kruistochten tussen 1096 en 1291 door Arabische kroniekschrijvers en al tijden geleden verzameld en gebundeld door Amin Maalouf. De actualiteit van deze gebeurtenissen is verbijsterend. Jeruzalem De inval van de Franken en het succes van de Eerste Kruistocht is een grote deceptie voor de moslims. De Franken, die met een niets ontziende meedogenloosheid huishouden in veroverde steden, bezetten/bevrijden Jeruzalem in 1099. De verdeeldheid van de moslims speelt hen in de kaart. Doet dat niet denken…

Korte inhoud van het boek: Ayaan Hirsi Ali presenteert haar voorstellen voor de hervorming van de islam. Door een aantal geloofsovertuigingen te schrappen of te veranderen kan de islam in overeenstemming worden gebracht met de moderne tijd en aanvaardbaar worden. Daarbij moeten dissiendenten het voortouw en de middengroepen overtuigen. Stelling: De islam kan hervormd worden en dat is hard nodig. Stijl: Soms persoonlijk, maar deels veel afstandelijker dan haar vorige boeken. Geschikt voor: iedereen die geïnteresseerd is in de rol van islam in de moderne tijd.

Korte inhoud: Een geschiedenis van het grote schisma in de islam tussen soennieten en sjiieten, een verdeeldheid die ontstond kort na de dood van de profeet Mohammed en die tot op de dag van vandaag zijn bloedig effect heeft. In dit boek, dat vooral gaat over de gebeurtenissen in de zevende eeuw van de christelijke jaartelling wordt ook af en toe het heden en recente verleden besproken. Dit is een bloedstollend verhaal over verraad, geloof, strijd, loyaliteit en familiebetrekkingen. Stelling:  Zonder kennis van de breuk tussen soennieten en sjiieten is het huiidige Midden-Oosten niet te begrijpen. Stijl: Historisch, verhalend, meeslepend. Meer een thriller dan een academisch werk. Waardering: Geschikt voor: Iedereen die het Midden-Oosten wil volgen.

Korte inhoud: ‘Een actuele kijk achter de schermen van het Vaticaan’, aldus de sticker op het omslag. En dat klopt. Dit is een beschrijving van het Vaticaan van de afgelopen jaren door een zeer ervaren Amerikaanse journalist. John Thavis werkte dertig jaar als correspondent in het Vaticaan. In dit boek heeft hij een aantal belangrijke affaires van de afgelopen jaren beschreven. Ook geeft hij een behoorlijk kritisch portet van paus Benedictus XVI. Stellling van het boek: There is something rotten in the state of the Vatican. Stijl: Journalistiek, doorspekt met persoonlijke ervaringen. Lekker om te lezen. Waardering: Geschikt voor: Iedereen die wil weten wat er achter de schermen van het Vaticaan gebeurt.

James Kennedy is een van de bekendste historici in Nederland. Met een vast podium in het Historisch Nieuwsblad en regelmatige media-optredens is hij een ware concurrent van Maarten van Rossem. Hij is geboren en opgegroeid in Amerika en hij buit dat relatieve voordeel maximaal uit. Ook in deze bundel van lezingen, hoofdstukken en opinieartikelen schrijft hij over zijn persoonlijke achtergrond en trekt hij regelmatig vergelijkingen tussen de Verenigde Staten en Nederland. Ook een ander deel van zijn afkomst steekt hij niet onder stoelen of banken. Hij is een gelovig christen. De hoofdstukken over religie beslaan een derde van deze bundel.