James Kennedy is een van de bekendste historici in Nederland. Met een vast podium in het Historisch Nieuwsblad en regelmatige media-optredens is hij een ware concurrent van Maarten van Rossem.
Hij is geboren en opgegroeid in Amerika en hij buit dat relatieve voordeel maximaal uit. Ook in deze bundel van lezingen, hoofdstukken en opinieartikelen schrijft hij over zijn persoonlijke achtergrond en trekt hij regelmatig vergelijkingen tussen de Verenigde Staten en Nederland.
Ook een ander deel van zijn afkomst steekt hij niet onder stoelen of banken. Hij is een gelovig christen. De hoofdstukken over religie beslaan een derde van deze bundel.
Kennedy is scheutig met adviezen. Hij geeft raad aan de Nederlanders. ‘Laten we ernaar streven om meer te doen dan alleen ‘de boel bij elkaar te houden’ maar ook ons steentje bijdragen aan een wereld waarin mensen zich mogen ontplooien en in vrede met elkaar kunnen samenleven (…) ook om anderen die door God rondom ons zijn geplaatst te eren en te dienen.”
De protestantse kerk krijgt ook tips. Die moet zich richten op de theologie en het onderwijzen. De kerken zijn dan wel in verval, maar dat heeft ook voordelen. “Veel hypocriete christenen zijn vertrokken, de kerkleden die zijn overgebleven zijn bereid om te vechten en te lijden voor het geloof.” De remonstranten, een protestantse afsplitsing, wordt aangeraden om ‘vanuit hun geestelijke bronnen’ de samenleving uit te dagen.
Voor ongelovigen zijn dit over het algemeen niet zulke boeiende teksten. De vroomheid doet soms een beetje vreemd aan in een boek van een hoogleraar geschiedenis. Zo kunnen volgens hem geloofsgemeenschappen het welzijn bevorderen door mensen aan te sporen te bidden. “Dit versterkt hun eigen welbevinden en opent hun de ogen voor de noden van de mensen om hen heen,” aldus Kennedy.
Boeiender is de over diverse hoofdstukken verbrokkelde analyse van de ontwikkelingen sinds de jaren zestig, waar hij eerder een gezaghebbend boek over schreef. Tussen de jaren zestig en 1985 kende Nederland wat Kennedy een progressieve publieke theologie noemt: een theologie die religieuze burgers aanspoort de wereld te veranderen: denk aan het IKV en de inmiddels in GroenLinks opgegane PPR. Niet-gelovigen bevonden zich in dezelfde geestelijke stroming. Nederland werd gidsland op verschillende terreinen.
Toen die progressieve, anti-autoritaire theologie teloor ging, raakte Nederland in een identiteitscrisis die nog voortduurt. Vandaar de nieuwe zoektocht naar ‘bezielende verbanden’, of dat nu een geschiedeniscanon is, of een inburgeringsceremonie.
Er is nog een belangrijke en daarmee samenhangende ontwikkeling gaande. Nederland was ooit het land van minderheden, waarin iedere groep zijn eigenaardigheden werd gegund. Nu lijkt er een meerderheidscultuur te ontstaan: progressief, niet-religieus en blank. Deze cultuur is heel tolerant, maar een gevaar is dat minderheden als intolerant worden gezien, omdat ze de ‘tolerante’ meerderheidscultuur niet delen. Ontzuiling heeft volgens Kennedy burgers minder tolerant gemaakt. Ze raakten ontwend om met verschillen om te gaan. Een voorbeeld is de rechtszaak tegen de SGP. De discriminatie van vrouwen door de oudste politieke partij werd decennialang getolereerd, maar nu moet deze zich conformeren aan de wens van de meerderheid.
Net als bijvoorbeeld Ian Buruma houdt Kennedy zich bezig met de vraag hoe het progressieve gidsland Nederland kon transformeren in een land waar de multiculturele samenleving in brede kringen wordt verworpen. Nederland gaat van concensus naar consensus, met daartussen radicale bekeringen, zoals Kennedy het noemt. In de jaren zestig nam de elite zonder veel verzet de nieuwe mores over. In de jaren na de eeuwwisseling werd Nederland een onzekere maatschappij met behoefte aan duidelijkheid. Er is sprake van een ‘inperkende revolutie’.
Dit is een sterk wisselende bundel, mede omdat de stukken uit een periode van tien jaar stammen. Sommige zijn verouderd, andere actueel en relevant. De synthese mist helaas. Ook is de historische component soms nogal naar de achtergrond gedrongen ten gunste van politieke en morele adviezen. Maar er zit een scherpe analyse in verborgen van een buitenstaander die deels insider is geworden.
Geen reacties