Dit is eigenlijk een bronnenboek met diverse stukken die de NSB-leider Mussert schreef in gevangenschap, tussen mei 1945 en zijn executie precies een jaar later. Het bevat ook een uitvoerige inleiding van  Gerard Groeneveld over dat laatste jaar van Mussert, met een zeer gedetailleerde reconstructie van de gang van zaken rond het skelet van Mussert. Conclusie: het stoffelijk overschot is waarschijnlijk niet door getrouwen uit het graf gehaald.

De geschriften van Mussert zijn bedoeld als verdediging van zijn beleid in de oorlog. De verdedigingslinie is eigenlijk simpel. Mussert streefde er naar vriendschap met Duitsland te ontwikkelen en hij keerde zich daarom tegen de lijn van de SS, met Himmler en Seyss-Inquart als belangrijkste tegenpolen. Hij wilde Nederland naast Duitsland laten bestaan. De uitbuiting van Nederland en het streven naar annexatie heeft hij zo goed mogelijk tegengewerkt, maar uiteindelijk was er, door het verraad van Himmler, het verloop van de oorlog, en de dood van zijn belangrijke medestanderd Schmidt, geen houden meer aan. Maar hij heeft steeds geprobeerd erger te voorkomen. Mussert houdt vol geen landverrader te zijn geweest.

Uiteindelijk is deze redenering niet steekhoudend. De invloed van Mussert was gering (dat bevestigt hij zelf ook) en het nut van de NSB voor de Duitse bezetter was groter dan de hinder die werd ondervonden van het ‘nationale’ streven van Mussert. Is het niet eerlijker om Mussert te zien in het spel van de verschillende stromingen binnen het nationaal-socialisme. Hij wees de onderwerping van Nederland aan Duitsland niet af. Verder gaat de verdediging wel erg uit van de politieke, zeg maar theoretische, gang van zaken. In de meer feitelijke beschrijving van wat er tijdens de bezetting gebeurde, blijkt al helemaal de zinloosheid van zijn streven om erger te voorkomen.

De brieven zijn een beetje teleurstellend, een beetje saai. Ze missen drama. Maar op zich is het wel fascinerend om te zien dat Mussert redelijk kalm bleef onder zijn gevangenschap en veroordeling. Hij plaatst zichzelf voortdurend op een lijn met Oldenbarneveldt en de gebroeders De Witt, om er aan toe te voegen dat zijn verdiensten ongelooflijk veel kleiner zijn. Maar de vergelijking is wel even gemaakt. Leefde deze man ook in 1945 nog in een illusie? Er ontbreekt ook ieder schuldbesef, of spijtgevoel over zijn jarenlange collaboratie met de Duitsers, nauwelijks een woord voor de slachtoffers van de nazi-politiek. Eigenlijk is de verantwoording een teken van grootheidswaan.

Bizar zijn de brieven die hij aan minister-president Schermerhorn schreef. In een ervan biedt hij aan het geheim van de ‘vierde revolutie’ op het gebied van de scheepvaart te onthullen. In een ander vraagt hij Schermerhorn, die hij uit zijn studietijd kende, om bescherming te bieden aan de vrouwen uit zijn omgeving. Er kwam geen antwoord.

waardering –

Anton Mussert
Nagelaten bekentenissen. Verantwoording en celbrieven van de NSB-Leider

Onderzoek naar Mussert van Tessel Pollmann