Na de Tweede Wereldoorlog lag Duitsland in puin. Miljoenen mensen waren op de vlucht. Anderen zaten in krijgsgevangenschap, waren gedood of gewond. Het land werd bezet door vier verschillende landen, die aanvankelijk niet veel interesse toonden in herstel van de orde of de economie. De Duitsers stonden er alleen voor, iedereen moest voor zichzelf opkomen. Het was de Wolfszeit.
Harald Jähner heeft een prachtig beeld geschetst van die ruige tijd. Hij richt zich op de ervaringen van de Duitsers, niet op de grote politiek van de bezettingsmachten of de politieke partijen. Hij schrijft over woningen, de voedselvoorzieningen, de ruilhandel en de wilde feesten.
De prominente rol van vrouwen – veel mannen waren immers gesneuveld, gewond of krijgsgevangen gemaakt – komt uitvoerig aan bod. Nu moesten de vrouwen de maatschappij draaiend houden, met als visueel uithangbord de bijna mythologische Trümmerfrauen, die letterlijk het puin ruimden. Tot een blijvende verandering van de verhoudingen tussen de geslachten leidde dat echter niet.
De tijd tussen 1945 en 1955 kende veel ontberingen en armoede, maar ook veel vrijheid. Er werd een uitlaatklep gevonden voor de onderdrukking en angsten van de tijd daarvoor, van de nazi-staat en de oorlog.
Huwelijkse hygiëne
Bijzonder is het verhaal van Beate Ushe, de oprichter van een grote keten van sekswinkels in Duitsland. Ze was piloot die jachtvliegtuigen naar vliegvelden vloog. Na de oorlog maakte ze een blaadje ‘Schrift X’ over periodieke onthouding. En uit het ‘postorderbedrijf voor huwelijkse hygiëne’ ontstond een beursgenoteerd bedrijf.
Opeens was de Wolfszeit voorbij, toen de munt gestabiliseerd werd en de ruilhandel overbodig werd. Opeens zaten de slimme zwarthandelaren met miljoenen sigaretten, tot voor kort een ruilmiddel, maar nu alleen maar geschikt om op te roken.
Jähner beschrijft in dit zeer onderhoudende boek de voor de hand liggende zaken, maar ook onverwachte ontwikkelingen. Een paragraaf beschrijft hoe ‘de niertafel het denken veranderde’, over het succes van abstracte kunst en design. Door de politiek zoveel mogelijk buiten te sluiten, ontstaat ruimte voor een brede blik en weet hij de clichés te ondermijnen. Een van mijn topboeken van 2019.
Update oktober 2020: In vertaling verschenen als Wolfstijd, met hetzelfde omslag. 
Geen reacties