De kwestie God – Karen Armstrong

november 3, 2009

kwestiegodJuan da Prado moet een van de eerste moderne atheïsten zijn geweest. Toen hij in 1655 als Portugese jood naar Amsterdam kwam, viel hij van zijn geloof. Waarom dachten de joden dat ze gods uitverkoren volk waren en was het niet belachelijk de schepper als persoon voor te stellen? Hij werd in de ban gedaan, maar zijn gedachten ontwikkelden zich verder. Hij nam het standpunt in dat iedere religie waardeloos was en dat de rede het instrument was om waarheid van onwaarheid te scheiden.

De ervaringen van Da Prado zijn een mooi voorbeeld hoe in het westen twee denksystemen eeuwenlang met elkaar concurreerden: rede en geloof, wetenschap en religie, of in Griekse termen mythos en logos. Dat is het thema van het nieuwste boek van religievorser Karen Armstrong.

Lange tijd waren mythe en rede twee gescheiden werelden, is de stelling van Armstrong. De mythe blijft omringd met geheimzinnigheid, en is niet te vatten in rede of zelfs in taal. Er is een kant aan die niet onder woorden te brengen is. Daarom is een gesprek tussen gelovigen en ongelovigen soms een dialoog tussen doofstommen. Logos is het terrein van de natuur, de feiten, de rede en de wetenschap. Zolang de een niet de boventoon voert boven de ander, gaat het goed.

Maar dan moet er wel het besef zijn dat religie hard werken is en dat rituelen nodig zijn. In het christendom werd al snel de nadruk gelegd op leerstellingen. De komst van de drukpers en het protestantisme brachten een ontmythologisering teweeg.
Nog belangrijker waren de theorieën van Descartes en Newton. God werd de verklarende kracht achter de natuurwetten, de eerste beweger. Het universum kon alleen verklaard worden als de hand van God daaraan een eerste zetje had gegeven. Dat leek een slimme verbinding van religie met wetenschap, maar leidde op den duur juist tot het uiteenrafelen van religie. Met deze nieuwe benadering werd atheïsme levensvatbaar, zeker toen de wetenschap zich verder ontwikkelde en op steeds meer vragen antwoord gaf. Van bevestiging van god werd wetenschap de basis voor ontkenning.

De evolutietheorie gaf het volgende zetje. Die maakte het mogelijk om op geloofwaardige wijze niet gelovig te zijn. Juist in reactie op deze ontwikkeling kwam binnen het christendom een stroming op die de Bijbel volstrekt letterlijk ging nemen. Deze confrontatie van religie en wetenschap kan religie niet winnen, stelt Armstrong terecht. Maar in de Verenigde Staten hebben de fundamentalisten die strijd niet opgegeven.

Het nieuwe atheïsme van mensen als Christopher Hitchens en Richard Dawkins gaat daar tegen te keer. Zij trekken er onder andere op uit om te bewijzen dat de Bijbel niet de complete, letterlijke waarheid bevat. Het kostte natuurlijk al moeite die lezing serieus te nemen. Ze voeren in dit opzicht een achterhoedegevecht, wat het minder boeiend maakt, zeker in de seculiere Europese context.

Armstrong ziet wel een uitweg voor God, of beter gezegd voor de religieuzen. Religie is niet het aanvaarden van leerstellingen en dogma’s, maar het beoefenen ervan in rituelen, gebeden en praktijk. Hard werken, waar de een beter in is dan de ander, stelt ze tegenover de leer. Daardoor kunnen mensen een religieuze ervaring op doen. Ook de benadering van de latere Wittgenstein, waarbij het niet gaat om de letterlijke interpretatie van religieuze tekst, maar als symbool, en die van de postmoderne filosofen, kan op haar waardering rekenen. Pogingen te bewijzen dat God bestaat, of niet bestaat, zijn in deze visie onzinnig, omdat bewijs in wetenschappelijke zin niet kan slaan op god. Het is een ander register. Dé formule die God omschrijft is dat er geen formule bestaat waarmee God kan worden omschreven, zoals een postmoderne theoloog het samenvat. Daarmee wordt de zwijgende (apofatische) traditie die volgens Armstrong lang dominant was, in ere hersteld.

Maar wordt dit niet een verdwijntruc om te onwelgevallige kritiek te vermijden? Dat blijkt wel uit haar polemiek met de nieuwe atheïsten, die volgens haar weinig verstand van theologie hebben. Een deel van haar kritiek is terecht, als ze wijst op de nogal intolerante toon van hun geschriften.  Armstrong vindt ze zelfs ‘extremistisch’ waar ze religie iedere vorm van respect ontzeggen en oproepen tot volledige afschaffing van godsdienst. Hun polemiek is oppervlakkig en ontbeert intellectuele diepgang. Dat is natuurlijk gemakkelijk gezegd want met postmoderne theologie zoals hierboven weergeven valt amper te debatteren .

Tegenover de negatieve visie op religie van de nieuwe atheïsten stelt Armstrong haar nogal rooskleurige blik. De belangrijke tradities van de grote religies waren volgens haar gericht waren op naastenliefde en compassie. Natuurlijk, er zijn daden van grote menslievendheid verricht in de naam van de diverse goden, maar ook grote misdaden. Ze gaat daar te makkelijk aan voorbij, door bijvoorbeeld te stellen dat de god van de kruisvaarders een afgod was. De stelling dat religie uiteindelijk een positieve kracht is, valt niet te onderbouwen.

Karen Armstrong, De Kwestie God. De toekomst van religie (2009)

(Visited 377 times, 1 visits today)
Samenvatting
Review Date
Boektitel
De kwestie God - Karen Armstrong
Waardering
31star1star1stargraygray

Een reactie

  • Th.G.Baalman september 13, 2010op2:39 pm

    Bewijzen Gods
    Het is moeilijk God te bewijzen dat God bestaat. Maar nog moeilijker is te bewijzn dat Hij niet bestaat! Mijn bewijsvoering dat Hij wel bestaat is nogal banaal. Ga voor de spiegel staan waarde atheiïst. Wat ziet u dan? Een mens die volgens het beeld Gods (gestalte) en gelijkenis(gelaat) geschapen is. En hoe kwam u tot stand? Dankzij uws vader goddelijke 5 minuten. Zonder dat hadden geen 10 politieagenten uw vader kunnen dwingen dat wiptourtje uit te voeren dat u uiteindelijk het levenslicht deed zien. Zou dat banale wonder van het ORGASME dat mens en dier plezier en genot verschaft bij de paring door toeval in de Evolutie zijn ontstaan gelijk jeuk aan de neus? Of kan het de beloning zijn van de opdracht van God aan de eerste mensen “Weest vruchtbaar” Is het niet zo dat zonder die prettige beloning mens nog dier lust tot paren zouden hebben? Verder gaf God niet aan alles wat Hij heeft geschapen, te beginnen met prototypen, dus oervormen, het vermogen zich voort te planten en wat nog belangrijker is, zich aan te passen omdat zonder dat aanpassingsvermogen de schepping ten dode gedoemd zou zijn? En hoevele malen heeft Hij een aarde geschapen en weer ” herschapen” na vernietiging? God de Eeuwige weet het!!

    Th.G.Baalman

    theobaalman@gmail.com

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.