De tolk van Kabul – Matthieu Aikins Nog maar een paar jaar geleden was Europa in de grip van een vluchtelingencrisis. Tienduizenden, honderdduizenden mensen vertrokken uit Turkije op kleine bootjes naar Griekse eilanden en vandaar naar het vasteland. Het waren vooral Syriërs, Irakezen en Afghanen die zo een veiliger bestaan zochten. Onder hen was ook een Canadese journalist die zich voordeed als Afghaan en met zijn tolk meereisde. Jaren later, en na nieuwe dramatische ontwikkelingen rond Afghanistan, is zijn relaas en dat van zijn vriend, de tolk Omar, als boek verschenen. Omar werkte eerder voor de geallieerde militairen. Maar zijn aanvraag voor een Amerikaans visum wordt afgewezen. Dan moet hij maar op eigen houtje vertrekken. Journalist Matthieu Aikins besluit met hem mee te gaan en de reis naar Europa mee te maken, zonder zich als journalist kenbaar te maken. Hij is op deze reis ‘Habib’. Dat kan hij doen, omdat hij er naar eigen zeggen ‘ongelooflijk Afghaans’ uitziet. Maar Omar is in eerste instantie nog niet klaar om te vertrekken. Hij wil zeker weten dat Laila, de vrouw waar hij een oogje op heeft, op hem zal wachten. Maar een verhouding beginnen is in Kabul niet zo eenvoudig. Er volgen…
Soms kan het geen kwaad een pamflet of essay niet direct na verschijnen te lezen. De Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev schreef Na Europa in 2016 en 2017. Toen met de overtuiging dat de Europese Unie gedoemd was uiteen te vallen. Het ‘daverend geraas van structuren die in elkaar zakten’ klonk. In 2018, bij het verschijnen van de Nederlandse editie, mogen de Europeanen hopen op veerkracht. En in 2019? De Europese Unie bestaat nog steeds. Zoals Krastev schrijft is er in zekere zin meer Europa dan ooit. Het is voor Denen en Portugezen nu van belang wie er in de regering zitten van Polen en Oostenrijk. We volgen de begrotingsproblemen van Italië alsof of omdat ons eigen geld op het spel staat. Habsburgse rijk Krastev presenteert zijn essay als een déjà-vu ervaring. Hij vergelijkt de EU met het Habsburgse Rijk, dat zoals bekend in 1918 uiteenviel in nationale staten. En hij wijst op de ervaring met de Sovjet-Unie, ook al zo’n ingestort imperium. De inwoners van Oost-Europa hebben heel wat rijken zien instorten. Dat kan, nee zal, dus opnieuw gebeuren. Of toch niet? Migratie Migratie is volgens hem het centrale vraagstuk voor de EU. Hij noemt die zelfs het Europese 9/11….
Op de boekpresentatie van het boek Thuis bij de vijand van Natascha van Weezel was, raakte ik in gesprek met een bezoeker. Hij vertelde dat hij regelmatig de discussie aangaat met de man die bijna iedere dag op de Dam staat met een stand met Palestijnse vlaggen en foto’s van het optreden van Israëlische soldaten. Hij deelt er folders uit, roept tot boycot van Israëlische producten en trekt aardig wat publiek. De man op de boekpresentatie had zijn verweer gereed, zei hij, en hij toonde een Israëlische vlag die hij in zijn jaszak, boven zijn hart, meedroeg. Geen buitenland is in Nederland en dan vooral in Amsterdam met zoveel emoties beladen als Israël en de Palestijnse gebieden. Alleen al de benaming kan tot controverse leiden. Zijn het de Palestijnse gebieden, Palestina, Judea en Samaria, bezet gebied, bevrijd gebied? Als journalist van het Parool ben ik een paar keer bij bijeenkomsten geweest van het Joods Marokkaans Netwerk Amsterdam, een club van vooral hoogopgeleide en welbespraakte Joden en Marokkanen die probeerden de spanningen tussen de bevolkingsgroepen te verminderen. De bijeenkomsten waren soms gemoedelijk, met lekker eten, soms fel, met scherpe discussies. Moesten de niet-Joodse deelnemers het bestaansrecht van Israël erkennen of kon…
Twee boeken over migratie vragen de Europeanen de mensheid als uitgangspunt te nemen. Dat is consequent geredeneerd, maar nu nog een stap te ver. Zonder migratie was de mens niet over de wereldbol uitgezworven, maar in een stukje van Afrika blijven steken. Maar net als andere dieren breidde de mens zijn territorium uit, tot over de hele wereld. Maar de menselijke contacten tussen de continenten raakten verbroken, een situatie die millennia duurde. Pas de westerse expansiedrift en techniek van de afgelopen vijf eeuwen bracht de mensheid bij elkaar in één economisch wereldsysteem. Dat had en heeft vergaande culturele, sociale en politieke implicaties. Een van de gevolgen is dat mensen in een mum van tijd over de wereld kunnen reizen en migreren. Een andere consequentie is de verspreiding van het idee van universele mensenrechten, die in principe gelden voor iedereen, ongeacht ieders geboortegrond. Dat het in de praktijk veel uitmaakt waar je bent geboren, is dagelijks te zien aan de grenzen van de Europese Unie. Mensensmokkelaars doen goede zaken, omdat legale migratie voor grote groepen is uitgesloten. Zelfs mensen die in Europese landen recht op asiel hebben, komen ‘Fort Europa’ amper in zonder hun leven te riskeren. Toen vorig jaar honderdduizenden…
De Afrikanen die op wrakke bootjes Europa proberen te bereiken zijn een icoon geworden. Voor de een staan ze voor de arme horden die van de Europese welvaart willen profiteren, voor de ander zijn het de slachtoffers van kolonialisme en discriminatie die hun recht halen. Om te achterhalen wat deze ‘reizigers’ mee maken en wat hen drijft, probeerde Volkskrant-correspondent Kees Broere met fotograaf Sven Torfinn deze tocht zoveel mogelijk te volgen. In zijn boek dat hiervan de weerslag is ontzenuwt Broere een aantal mythen.
De geschiedenis herhaalt zich. Mensen kunnen hun verleden niet loslaten, zelfs niet verwerken. Ze zijn gedoemd dezelfde fouten keer op keer te maken en van generatie naar generatie door te geven, als een gen waar men geen greep op heeft. Dat is de wat sombere boodschap van De Geur van Ultramar, een breed uitwaaierende roman over oolog, geweld, trauma en het algehele menselijk onvermogen. De hoofdpersoon is de Portugees Miguel, die soldaat is geweest in de oorlog in Angola. Hij verlaat zijn land en gaat in Rotterdam wonen. Maar zijn post-traumatische stressstoornis blijft onbehandeld. Dat zet hem aan tot drankmisbruik en geweld, waarmee hij niet alleen zijn eigen leven, maar ook dat van zijn familie ruiïneert.
Amsterdam heeft geen ‘Schefferprobleem’, zei de toenmalige burgemeester, Schelto Patijn. Dat was nadat Paul Scheffer, bijzonder hoogleraar grootstedelijke problematiek, in 2000 zijn opzienbarende artikel Het multiculturele drama had geschreven. Niets aan de hand, we leven vrolijk verder. Het past perfect in Scheffers beschrijving van de politieke cultuur van Nederland, waarin conflicten worden vermeden, zo nodig door ze te ontkennen. Het artikel van Scheffer verscheen aan de vooravond van enorme opwinding en onrust over alles wat met de komst van migranten te maken heeft. De aanslagen van 11 september, de opkomst van en de moord op Pim Fortuyn en nu de opmars van Geert Wilders en Ehsan Jami, het publieke en politieke debat wordt erdoor gedomineerd, bijna gemonopoliseerd.