feniksnest
Denkers uit het interbellum kunnen ons helpen om nieuwe apocalyptische rampen te voorspellen en voorkomen. Dat is het uitgangspunt van dit boek van filosoof André Klukhuhn. De denkers die hij hiervoor wil aanwenden zijn Oswald Spengler, José Ortega y Gasset, Johan Huizinga, Sinclair Lewis en zelfs Adolf Hitler. Hij geeft korte biografieën van deze denkers en die ene politicus.
Spengler sloot aan op de tijdgeest, merkt Klukhuhn op. Dat hij de Eerste Wereldoorlog begrijpelijk maakte, begreep ik niet. Het is volgens hem ook niet verwonderlijk dat hij vandaag nog populair is, omdat hij het populisme kan verklaren.
Ortega y Gasset maakte een nogal vernietigende analyse van de democratie. Die gaf ‘de massa’ van middelmatige mensen vooral een stem. ‘Een te ver doorgevoerde democratie in religie en kunst, in het denken en de omgangsvormen, gevoelens en gewoonten, is ‘de gevaarlijkste ziekte die een samenleving kan treffen’, zo vat Klukhuhn dit samen. Die grote massa was niet op te voeden en bedreigde de positie van een ‘selecte minderheid.’
Huizinga werd beïnvloed door Spengler en nog meer door Ortega y Gasset. In zijn In de schaduwen van morgen analyseerde hij volgens Klukhuhn dat het kennen belangrijker was geworden dan het bestaan.
Trump
Sinclair Lewis schreef de roman, It can’t happen here, die een Amerikaanse variant gaf op de opkomst van Hitler. Nu zien veel mensen de analogie met Trump. Ook als Hitler zelf ter sprake komt, schuwt Klukhuhn de vergelijking met Trump niet.
In het laatste deel van zijn boek gaat Klukhuhn in op een aantal actuele crises, zoals rond klimaatverandering, ‘de zieltogende democratie’, resistente bacteriën en de singulariteit. Hij vraagt zich af wat we nu van die denkers uit het interbellum kunnen leren. Eerlijk gezegd is dat niet altijd overtuigend. Hij schetst een somber beeld waarin enorme rampen waarschijnlijk zijn. Om die te bestrijden moeten de democratie en de vrijemarkteconomie worden afgeschaft. Hij bepleit een centraal geleide economie en het aanhalen van broekriemen.
Vogelvlucht
De titel van dit boek verwijst naar een mythologische vogel en dit is ook een boek in vogelvlucht. In een paar pagina’s behandelt Klukhuhn een reeks aan onderwerpen. Dat leidt niet altijd tot grote zorgvuldigheid.
In een hoog tempo komen allerlei denkbeelden en denkers voorbij. Soms denk je: is dat zo? En de zeer vergaande stellingen hadden wel wat meer onderbouwing kunnen gebruiken.
Een reactie
Bij Andre Klukhuhn – hoe sympathiek ook, met zijn grijze manen – ben ik altijd lichtelijk argwanend. Niet om wat hij weet, wel om hoe hij die kennis ordent.
Uit De geschiedenis van het denken werd ik niet veel wijzer. Uit het interview met de glasheldere Jeroen van Kan in VPRO Boeken over zijn nieuwste werk evenmin. Dank voor deze bondige en duidelijke recensie.