Hoop is een complexe emotie. Hoop is de wens dat iets goed komt, zonder daar echt vertrouwen in te kunnen hebben. Hoop wordt dus over het algemeen positief gewaardeerd, maar er zit een onzeker element in. Deze onzekere verwachting gaat over de toekomst. Hoop wordt vaak als tegendeel van angst gezien, maar is volgens verschillende filosofen daar nauw aan verbonden.
Journalist Joris Luyendijk stelt in de inleiding van dit boek hoop voor als het tegendeel van cynisme. Dat cynisme brak volgens hem in de jaren negentig door als het tegendeel van het afgebladderde jaren-zestig idealisme. Het cynische wereldbeeld werd belichaamd door kunstenaars als Quentin Tarantino, Arnon Grunberg en Hans Teeuwen. Van de avant-garde sloeg het cynisme over op de hele bevolking. En dat leidde, even een heel klein beetje korter door de bocht dan hij schrijft, tot Donald Trump en Boris Johnson.
Actieve en passieve hoop
Hoop betekent dat je bewust de mogelijkheid openhoudt dat het toch nog goed komt, aldus Luyendijk. Hij maakt een nogal ingewikkeld onderscheid tussen ‘passieve hoop’, die verwacht dat iemand anders ‘het’ oplost, en de actieve variant, waarbij ‘hoop voor je werkt als een soort buitenboordmotor’.
Met de vraag ‘Wat geeft jou hoop?’ is Luyendijk naar 100 personen gegaan. Daaronder zijn ‘wetenschappers, kunstenaars en ondernemers’ , maar ook journalisten en politici. De vraag was: “Welke concrete stap, mijlpaal of gebeurtenis in jouw expertisegebied zie jij als een teken van aanstaande verbetering van de wereld?” In zo’n benadering schuilen heel wat veronderstellingen. Wat is bijvoorbeeld ‘verbetering van de wereld’?
Zo’n brede vraag leidt uiteraard tot zeer uiteenlopende antwoorden, steeds van een paar pagina’s. Afwisseling genoeg en dat is een van de aantrekkelijke kanten van deze bundel. In steekwoorden signaleerde ik als hoopgevers onder andere: boosheid, feminisering, Singapore, dna-techniek, kunstmatige intelligentie, de New York Times, de jeugd, millennials, ondernemend Nederland, tweedehands winkels, bomen en inktloos printen.
Probleem is geen probleem
Als je wat uitzoomt dan is er een grote schrijvers die zijn hoop vestigt op wetenschappelijke en technologische vondsten. Daarin klinkt het traditionele vooruitgangsidee nog het meest door. “Uiteindelijk is elk probleem oplosbaar,” schrijft Yasha Lange, hoofd communicatie van de Universiteit van Amsterdam. Dat de ‘oplossing’ zelf vaak weer een probleem wordt, komt hier niet aan de orde.
Een andere groep benadrukt vooral de sociale effecten van leren en onderwijs, en dat ligt dicht aan tegen de hoop die wordt gevestigd op de jeugd en komende generaties. PvdA-leider Lodewijk Asscher houdt het dicht bij huis en toont zijn eigen kinderen die het idee hebben dat het ‘heus wel in orde komt’, ook al denken ze niet overal hetzelfde over.
Bij weer een andere groep ligt de nadruk op menselijke kwaliteiten zoals creativiteit en vrij denken.
“Een puur menselijke kracht is ons vermogen om authentieke relaties uit te bouwen met onze medemens,” schrijft Elke Geraerts. Omdat ons brein authentiek is hoeven we niet bang te zijn om overheerst te worden door artificiële intelligentie.
Fokke en Sukke
Er zijn een paar buitenbeentjes in de bundel: Bastiaanse Geleijnse, ‘geestelijk co-ouder van Fokke en Sukke’, legt het verband tussen angst en hoop. Hij noemt angst ‘een uitstekende raadgever’. Boris Veldhuijzen van Zanten denkt dat de mens ‘binnenkort’ uitsterft en rouwt daar niet om.
Wat ook opvalt is dat wat sommigen hier als hoopvolle toekomst schetsen, voor anderen juist een dystopie is. Cees Hamelink denkt dat de robot met artificiële intelligentie ons vrij zal maken, Sabine Roeser wijst juist op de negatieve neveneffecten van technologie en hoopt die met kunst te beheersen.
Tellen de bijdragen samen op naar een hoopvolle toekomst? Niet direct, daarvoor zijn de verschillende bijdragen te weinig samenhangend en zijn die stuk voor stuk wel erg kort. Maar relevanter is dat relatief weinig bijdragen rechtstreeks ingaan op de grootste politieke, sociale, ecologische en technologische risico’s. Dit is een mozaïek van allerlei ontwikkelingen die positief kunnen uitpakken voor het een of het ander en soms misschien zelfs voor ‘de wereld’.
Geen reacties