Boekenstrijd

Beschavingen bestaan niet. Het zijn mythes waar handig gebruik van wordt gemaakt door politici. Dat is de stelling van de Pakistaanse schrijver Mohsin Hamid in zijn korte essay ‘Onbehagen en beschaving,’ dat ook de naam gaf aan een bundel van zijn schrijfwerk. Het stuk van Hamid, de auteur van het mooie boek De val van een fundamentalist, begint met een herinnering aan een wandeling langs de Amsterdamse grachten met enkele uit Pakistan geëmigreerde vrienden, kort nadat Geert Wilders had opgeroepen de Koran in de ban te doen. Met zijn stelling verzet Hamid zich tegen de analyse van de botsende beschavingen. Want tot welke beschaving hoort hij, die geboren werd in Pakistan, opgroeide in de VS, terugkeerde naar Pakistan, in de VS ging studeren en jaren in Londen woonde? Het thema dat mensen niet één omlijnde identiteit hebben, maar uit tal van identiteiten zijn samengsteld, keert regelmatig terug in de stukken van Hamid. Dat strijkt uiteraard tegen de haren van al diegenen die bepalende identiteiten als basis voor hun wereldbeeld en politiek willen gebruiken. ‘De islam’ biedt ook niet die alomvattende identiteit, iedere moslim moet er zijn eigen verhouding mee vinden, schrijft Hamid. Er zijn meer dan 1 miljard variaties van…

Is corruptie het grootste politieke probleem van de mensheid? Daar valt best wat voor te zeggen. De landen met veel ellende (geweld, wanorde, gebrekkige gezondheidszorg, onderwijs etc.)  zijn vaak ook landen met een hoge graad van corruptie. Het faciliteert allerlei andere vormen van criminaliteit, zoals smokkel van mens, dier en illegaal goed. Het ontzegt mensen de mogelijkheden om hun bestaan te verbeteren, omdat met corrupte ambtenaren en politici er geen bestaanszekerheid is. Corruptie kan van de hoogste gezagsdrager, het staatshoofd of regeringsleider, naar de simpelste beambte om zich heen grijpen. Het kan terrorisme en andere vormen van extremisme aanwakkeren. De Amerikaanse Sarah Chayes trok haar conclusies over de verwoestende effecten van corruptie tijdens de eerste fase van haar verblijf in Afghanistan. Ze kwam aanvankelijk na de inval van de Amerikanen als verslaggever, maar vestigde zich als hulpverlener en ondernemer. Ze zette in Kandahar een fabriekje op,  maar merkte al snel dat zonder steekpenningen er op er amper zaken te doen waren. In haar eerste boek over Afghanistan heeft ze aangrijpend geschreven over haar ervaringen.  Dit boek is voor een deel een vervolg daarop. Ze zag hoe demoraliserend corruptie was voor haar Afghaanse werknemers. Zelfs zo ver gaat het dat deze leidt…

  Gesprekken tussen gelovigen en ongelovigen leiden vaak nergens toe, hooguit kunnen ze tonen hoe ver hun werelden uit elkaar liggen. De discussie tussen de uitgesproken atheïst Sam Harris en de liberale moslim Maajid Nawaz, weergegeven in een door Harvard University Press uitgegeven boekje van 132 pagina’s, is daar een uitzondering op. De Amerikaan Harris is een felle criticus van religie in het algemeen en dus ook van de islam. Nawaz is een Brit van Pakistaanse afkomst. Hij was aanhanger van de islamistische beweging Hizb ut Tahrir en belandde vanwege zijn opvattingen in een Egyptische cel.  (Zijn levensverhaal is te lezen in het indrukwekkende Radical).  Na zijn vrijlating en terugkeer naar Groot-Brittannië heeft hij een radicale ommezwaai gemaakt. Hij werd mede-oprichter van de anti-extremistische denktank Quilliam Foundation, was (verliezend) kandidaat voor de Liberaal-Democraten in de laatste parlementsverkiezingen en heeft een aanzienlijke invloed gehad op het anti-extremismebeleid van de Britse premier David Cameron. Nawaz is een bekende deelnemer aan Engelstalige debatten over de islam, terrorisme en radicalisering. In 2010 ging hij met Ayaan Hirsi Ali de strijd aan over de stelling of islam een religie van oorlog of van vrede was. Nawaz verdedigde dat laatste. Harris betwijfelde of hij wel eerlijk was,…

Over Islamitische Staat zijn ondertussen boekenplanken volgeschreven (zie hier, hier en hier), maar over de Nigeriaanse terroristische beweging Boko Haram is weinig verschenen. De opstand van Boko Haram van Manon Stravens is voor zover ik weet het eerste algemene, Nederlandstalige boek daarover. Het blijkt een taai onderwerp te zijn. Van welke kant het verhaal van Boko Haram ook benaderd wordt, het blijft het domein van speculaties, gissingen en onbevestigde verhalen. Het begint bij de naam. Betekent Boko Haram inderdaad ‘westers onderwijs is verboden’? Dat is waarschijnlijk te simplistisch. De beweging heet eigenlijk Jama’atu Ahlul Sunna li Da’awati wal Jihad,  Hoeveel strijders heeft Boko Haram? Dat is onbekend. Wat is nu precies de ideologische boodschap? Daar valt wel wat over te zeggen, maar echt duidelijk wordt het niet. Werken lokale bestuurders in het geniep samen met BH? Dat is zeker waarschijnlijk, maar keihard bewijs ontbreekt. Hoe zit de organisatie in elkaar? Bekend is dat de nogal wispelturige leider Abubakar Shekau de touwtjes in handen heeft, maar verder is het mistig. Toch word je van dit boek wel wijzer over Boko Haram. Stravens schetst de complexe ontstaansgeschiedenis van de beweging, in een zeer religieus land, waar christenen en moslims concurreren in geloofsijver,…

De Verenigde Staten is al meer een decennium in oorlog met de Islamitische Staat en zijn voorgangers. Daarom is de verbazing die er eind 2014 opstak over de strijd met IS (of ISIS) merkwaardig, noteren Hassan Hassan en Michael Weiss in hun boek ISIS, inside the army of Terror. Wat is de context waarin IS zijn successen kon behalen? De auteurs benadrukken twee zaken, die met elkaar samenhangen. IS belichaamt het revanchisme van de soennieten die na de inval in Irak in 2003 naar de zijlijn werden gedreven. IS drijft op de angst van soennieten voor de sjiieten. Daarbij werd IS gesteund door vele voormalige officieren van het leger van Saddam Hussein. Hij had geprobeerd het militante islamisme onschadelijk te maken door zelf meer islamitisch te worden. Maar zoals anderen hebben ervaren is het gevaarlijk om met het islamisme te flirten. IS is de onechte en extremere zoon van Hussein, die ook al de sjiieten bestreed. Steun voor jihadisten in Irak kwam er ook van buurland Syrië. Bashar al-Assad steunde Al Qaida in Irak met het doel de VS af te schikken en om de aandacht af te leiden.  Toen in 2011 de revolutie in dat land uitbrak, deed Assad…

  Nu Islamitische Staat met aanslagen in Parijs, Beiroet en de Sinaï toeslaat is het zaak de kennis over ‘de vijand’, zoals Mark Rutte IS noemt, te vergroten. Probleem is dat er veel onbekend is over IS. Boeken over IS beginnen standaard met een verantwoording over de keuze voor de term om de beweging aan te duiden: IS, ISIL of ISIS (boeken die de term Daesh gebruiken ben ik nog niet tegengekomen). Maar misschien zou het beter zijn als ze eerst uitleggen wat we niet weten.   Maar juist het niet-weten maakt dit uiteraard een spannend onderwerp. Daar kunnen auteurs heel verschillend mee omgaan: zo veel mogelijk opschrijven wat er wel bekend is, al gebeurt dat vooral van buitenaf, of om een pijp op te steken en te proberen met analyse de verwarring te beperken. Het boek van correspondent Judit Neurink is overwegend een journalistiek verslag, vol met citaten van mensen die werden geconfronteerd met Islamitische Staat, (ze gebruikt de term ISIS omdat het merendeel van de moslims IS geen islamitische staat vindt). Het is een toegankelijk werk geworden, met veel menselijke verhalen, dicht bij de grond. Het geeft een duidelijk, zij het beknopt overzicht van de wordingsgeschiedenis van IS. De…

Korte inhoud: Het gevangenisdagboek van een van de Guantánamo gevangenen, die al elf jaar vast zit zonder dat er enig redelijk vermoeden van schuld lijkt te zijn. Een verhaal over foltering, sadisme, isolement, en het verzet daartegen. Stelling van het boek: De Amerikanen verraden zichzelf door mij op deze manier vast te houden. Stijl: direct, simpel. Geschikt voor: iedereen die wil weten hoe het er op Guantánamo aan toe gaat en dat wil horen van een gevangene zelf.

Korte inhoud: Beschrijving van de opkomst en achtergrond van Islamitische Staat, de meest extreme terroristische beweging die de wereld kent. De nadruk ligt op de beschrijving van hoe IS zichzelf presenteert aan de buitenwereld door propaganda en ideologie.   Stelling van het boek: IS onderscheidt zich door de publieke wreedheden en het eindtijddenken. Stijl: Eerder journalistiek dan wetenschappelijk. Behoorlijk wat herhaling. Geschikt voor: Iedereen die iets meer wil weten over IS dan in de kranten staat.  

Korte inhoud: Een inleiding in het onderwep door een Britse hoogleraar. Achtereenvolgens wordt het begrip terrorisme ontleed en de geschiedenis ervan uiteen gezet, met onderverdelingen in staatsterreur, revolutionair, nationalistich en religieus terrorisme. Aan het eind volgt nog een hoofdstuk over de bestrijding van terrorisme. Stelling van het boek: Terorisme levert weinig goeds op, maar gaat ook niet weg. Stijl: Academisch, iets minder helder dan van een dergelijke inleiding verwacht mag worden. Geschikt voor: Iemand die al iets van terrorisme weet en daarmee mist het dus het doel.

Korte inhoud: Een verslag van de aanslagen van de aanslagen die Anders Behring Breivik pleegde op 22 juli 2011 in Noorwegen en de nasleep daarvan. De schrijfster sprak met overlevenden en nabestaanden. Ze gaat op zoek naar Breiviks drijfveren en onderzoekt min of meer vergelijkbare aanslagen en beschrijft het effect van de aanslagen op de levens van de getroffenen. Ook de rechtszaak en de psychiatrische en psychologische diagnoses van Breivik komen aan bod. Stelling van het boek: Breivik is niet te doorgronden. Er is geen afdoend antwoord op de vraag waarom hij dit gedaan heeft. Stijl: Journalistiek, veel reportage-elementen en sfeerbeschrijvingen, persoonlijk en vaak breedsprakig. Geschikt voor: Iedereen die zich afvraagt waarom Breivik deed wat hij deed en die nieuwsgierig is naar de nasleep in Noorwegen.