De laatste tijd wordt weer veel gespeculeerd over de vraag wat er zou zijn gebeurd als de Verenigde Staten in Syrië hadden ingegrepen nadat dictator Assad in 2013 chemische wapens had gebruikt. De Amerikaanse president Barack Obama had gezegd dat Assad daarmee ‘een rode lijn’ zou overschrijden. Maar zoals bekend zag de Amerikaanse regering van ingrijpen toen bleek dat ze geen steun kreeg van de Britten en van het eigen Congres. We zullen nooit weten wat er was gebeurd als een aanval van de Verenigde Staten er wel was gekomen.
Het niet ingrijpen van de Verenigde Staten in een belangrijk internationaal conflict heeft een fraaie parallel in het conflict in Vietnam. Dat blijkt uit de klassieker Hell in a very small place van journalist Bernard Fall over de belegering van Dien Bien Phu in 1954. Het boek verscheen in 1966, een jaar voordat Fall om het leven kwam In Vietnam. In dit boek doet hij met oog voor gruwelijke en menselijke details verslag van een inderdaad helse strijd, een veldslag die in het rijtje Stalingrad en Waterloo thuishoort. Hier werd een grootmacht verslagen.
De Fransen, kolonisatoren van Indochina, waren al sinds 1945 aan het vechten met de Viet-Minh, de communistische en nationalistische tegenstander die naar onafhankelijkheid streefde. In de jaren vijftig was dat een grootschalige oorlog geworden.
In het afgelegen Dien Bien Phu probeerden de Fransen een groot deel van de communistische Vietnamese strijdkrachten bezig te houden. Met parachutes landden ze in de middle of nowhere om daar een vesting op te zetten. De Vietnamese belegering liet niet lang op zich wachten. Al na korte tijd bleek dat de Fransen de kracht Van de Viet-Minh hadden onderschat. De basis van de Fransen kon alleen via de lucht worden bevoorraad maar de luchtafweer van de Vietnamezen was veel sterker dan verwacht en hun logistiek beter. De Fransen beschikten niet over genoeg zware bommenwerpers om de opmars van de Vietnamezen te stuiten.
Wat lag er meer voor de hand dan de hulp van de Amerikanen inroepen? Ook de Amerikanen streden immers tegen het communisme. Er waren echter ook grote twijfels in Washington. De Amerikanen hadden het net 3 jaar lang volop gevochten in Korea en de Amerikaanse president Eisenhower zat niet te wachten op een nieuwe oorlog in Azië. Toch werd serieus gekeken naar de mogelijkheid om in te grijpen. Daarover werd ook gesproken met vertegenwoordigers van het Congres, onder wie de leider van de Democratische minderheid in de Senaat Lyndon Johnson. Inderdaad de latere president onder wiens leiding de Amerikanen tien jaar later in Vietnam een grootschalige oorlog zouden beginnen.
Maar in 1954 zeiden de volksvertegenwoordigers, onder aanvoering van Johnson, dat ze pas zouden willen ingrijpen in Vietnam als er aan een paar voorwaarden voldaan was. De belangrijkste daarvan was steun van bondgenoten in Azië en Europa, met name Groot-Brittannië. Dat bleek al snel een onmogelijkheid. De Britten, toen weer onder leiding van Winston Churchill, voelde er niets voor om de Fransen te steunen, ook al was duidelijk dat Dien Bien Phu dan verloren zou gaan.
De Fransen moesten deze tegenslag maar verwerken zei Churchill. De Britten hadden ook wel eens een veldslag verloren. De vraag is of de opstelling van de bondgenoten doorslaggevend was of dat de Amerikanen er eigenlijk geen zin in hadden. Eisenhower heeft zich in ieder geval er nooit veel voor uitgesproken. Volgens Fall was het een gemiste kans en hadden de Amerikanen de uitkomst kunnen veranderen.
Toen Dien Bien Phu viel, kwam het koloniale rijk van Frankrijk in Azië ten einde. Vietnam werd verdeeld in Noord en Zuid. Het was juist ook de herinnering aan de smadelijke nederlaag van Dien Bien Phu die de Amerikanen er toe bracht om nog geen tien jaar later steeds meer militairen naar Vietnam te sturen. Dien Bien Phu, dat nooit weer.
De overeenkomsten met de terughoudende opstelling van president Obama in Syrië ligt voor het grijpen. Ook Obama zag af van ingrijpen toen hij geen steun kreeg van zijn bondgenoot Groot-Brittannië en van het Congres. Net als bij Dien Bien Phu zal dat stof blijven voor what-if scenario’s.
De diplomatieke verwikkelingen rond Vietnam vormen maar een klein onderdeel van dit boek. Het grootste deel van het boek beschrijft nauwgezet de belegering, vooral vanuit het oogpunt van de Fransen, met soms een uitstapje naar de ‘vijand’. Overigens was een groot deel van de Franse strijdmacht afkomstig uit Algerije, Marokko, Duitsland en Oost Europa. De laatste twee groepen betrof de vrijwilligers van het Vreemdelingenlegioen. Daarnaast was een kwart van de Franse strijdkrachten Vietnamees. Het was er een multinationaal gezelschap dat de strijd aanging.
Vanaf het begin was het een wanhopige gok, stelt Fall. Het is bijna niet voor te stellen hoe lang de duizenden militairen de bijna onafgebroken beschietingen ondergingen, terwijl ze in bunkers en loopgraven zaten met soms een meter modder. Binnen de vesting waren opvallende groepen aanwezig zoals de deserteurs, militairen die niet meer mee wilde vechten en daarom op een eilandje waren ondergebracht. Dan waren er de gevangenen, die tegen de regels in werden gedwongen de Fransen te helpen. En ten slotte waren er twee bordelen, een met Algerijnse, een met Vietnamese vrouwen.
Er was op den duur gebrek aan munitie, voedsel, medicijnen en aan vervangers voor de slachtoffers.Soms vielen aan Franse zijde honderden doden en gewonden op een dag, terwijl de Vietnamese verliezen zelfs een veelvoud daarvan waren. De scenes doen denken aan de Eerste Wereldoorlog, zij het inderdaad in een klein gebied.
Dien Bien Phu heeft in Europa niet meer de weerklank die het ooit had, als het symbool van de ondergang van een koloniale macht in de strijd tegen een op het eerste gezicht veel zwakkere tegenstander. In Vietnam is dat uiteraard anders. Toen president Francois Hollande in 2016 het land bezocht, ging hij naar het presidentieel paleis in Ho Chi Minh Stad, dat hij bereikte via de Avenue Dien Bien Phu.
Geen reacties