Op 10 juli 1941 vermoordden Poolse inwoners van het dorp Jedwabne hun 1600 Joodse dorpsgenoten. Slechts zeven van hen overleefden de slachtpartij. De Duitse bezetters hadden maar een zeer beperkte rol in het bloedbad.
Van 1939 tot 1941 lag Jedwabne in het door de Sovjet-Unie bezette deel van Polen. In juni 1941 veroverde Duitse troepen dit gebied. Dat was aanleiding voor een reeks pogroms, waarvan die in Jedwabne de grootste was.
Met een niets ontziende wreedheid werden de Joden samengedreven en vernederd. Ze moeten een beeld van Lenin het dorp ronddragen en roepen dat de oorlog hun schuld was. Het grootste deel van de Joden werd levend verbrand in een schuur.
Dit waren mensen die elkaar kenden. Voor de oorlog leken Joden en Polen redelijk vreedzaam samen te leven in het dorp.
De nazi’s stonden er bij en maakten er opnamen van, die overigens niet zijn teruggevonden.
Een aantal aanstichters waren volgens Gross een soort routinematige collaborateurs. Ze werkten mee met ieder nieuw regime: of het nu de Sovjet-Unie, het Derde Rijk of de Poolse communistische partij was. Het gaat hier om de echte, actieve conformisten, die met iedere ideologische wind meewaaien. Dit soort mensen maakt totalitaire regimes mogelijk, aldus Gross.
Gross maakt de lezer van te voren duidelijk dat dit boek geen antwoord op alle vragen zal geven. En misschien is de vraag waarom de dorpsbewoners dit deden nooit bevredigend te beantwoorden. In een poging tot verklaring komen de oude beelden van de Joden als kindermoordenaars, maar ook de verleiding van materiële winst, naar voren. Het was niet het moderne, biologisch gefundeerde antisemitisme van de Nazi’s, maar de ‘christelijke’ haat ten opzichte van Joden die aan de oppervlakte kwam. Daarbij kwam het onjuiste idee dat de Joden hadden samengewerkt met de communistische bezetters.
Het boek heeft in Polen veel stof doen opwaaien. De officiële lezing van het Poolse oorlogsverleden is immers dat vanaf de eerste dag iedereen in het verzet tegen de Duitsers zat, afgezien van enkele gestoorde personen. Dat dorpelingen op eigen initiatief het programma van de Nazi’s uitvoerden, past daar niet zo in. Na publicatie van het boek werd een onderzoek uitgevoerd, dat Gross grotendeels in het gelijk stelde. Wel werd daarin het aantal slachtoffers fors lager geschat, op vierhonderd. Volgens Gross was dat het gevolg van een voortijdig afgebroken opgraving van het massagraf en doet het er eigenlijk niet toe.
Dit is een niets ontziend en schokkend verslag van een gruwelijke gebeurtenis, in vrije wil uitgevoerd door inwoners van een Europees land, omdat de gelegenheid zich voordeed en er op een of andere manier voordeel uit te halen leek.
Waardering: 
Geen reacties