Boekenstrijd

Het had weinig gescheeld of de vaderlandse muziek was verrijkt met een ‘ Minister Colijnmarsch’, gecomponeerd ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van de premier en leider van de anti-revolutionaire partij. Maar Hendrikus Colijn liet, na enige interesse getoond te hebben, weten dit toch geen goed idee te vinden.Er zijn in Schipper naast God, het tweede deel van de Colijn-biografie van VU-historicus Herman Langeveld meer voorbeelden te vinden waar de politicus zich net op tijd of na een korte dwaling bedacht. Zo toonde hij in de jaren dertig warme belangstelling en waardering voor het fascisme van Mussolini. Maar hoewel hij bleef vinden dat de regering minder afhankelijk zou moeten zijn van het parlement, heeft hij nooit geprobeerd het politieke systeem op radicale wijze te veranderen. Na het begin van de bezetting publiceerde hij de brochure Op de grens van twee werelden, waarin hij er vanuit ging dat Duitsland voorlopig het vasteland van Europa zou beheersen. Nederland moest zich daar maar bij neerleggen. Een half jaar later had hij dit idee verlaten, waarbij niet helemaal duidelijk wordt hoe dat zo snel heeft kunnen gebeuren.

De loopgravenoorlog door Duitse ogen. Een vier jaar lang durende roes, onderbroken door 14 treffers, die 20 littekens opleveren. Luitenant Ernst Jünger gaat na iedere verwonding steeds terug naar het front, zonder te dralen, zonder zijn verlof meer dan een enkel woord waardig te gunnen. Hij constateert tevreden dat ook in het laatste jaar van de oorlog geen van de soldaten bij het bevel voor een nieuwe aanval aast op het achterblijven bij de keuken. Iedereen wil nog vechten.Hongerig, gretig naar oorlog is Jünger.

Staatsgrepen, putches, revoluties en coups waren er genoeg in de jaren twintig en dertig. Rusland, Italië, Polen en natuurlijk Duitsland waren er het toneel van. Maar een staatsgreep kan net zo makkelijk in Zwitserland of Nederland plaats vinden, schreef de Italiaanse journalist Curzio Malaparte in dit essay uit 1931. Want de staatsgreep is vooral een technisch probleem en niet afhankelijk van de toestand in een land, aldus Malaparte. Daarmee keerde Malaparte zich lijnrecht tegen de marxistisch-leninistische uitleg van de revolutie. Die ging ervan uit dat de toestanden voor de arbeiders steeds slechter zou worden door imperialisme en oorlog. Na lang genoeg getergd te zijn zouden de massa’s in opstand komen. Maar Malaparte wijst op de doorslaggevende rol van Trotski in de Russische oktoberrevolutie van 1917. Trotski zette door waar andere bolsjewieken aarzelden.

Uitstekende, beknopte beschrijving en analyse van de cruciale betrekkingen tussen de bolsjewieken en de Duitsers, bomvol paradoxen en onverwachte belangenovereenkomsten. Het maakt duidelijk dat Duitsland tot aan de Tweede Wereldoorlog geen deel uitmaakte van het westen en dat in een verhouding van drie grootheden (Rusland, Duitsland en ‘het Westen’)  de variaties eindeloos zijn, terwijl ze zich met twee polen steeds maar herhalen.

Zeer uitvoerige geschiedenis van de Rote Armee Fraktion, van het ontstaan na het mislukken van de studentenbeweging, tot de laatste verklaringen van de Raf in de jaren negentig, en zelfs iets daarna, toen mogelijke leden van de ‘derde generatie’bij een overval een miljoen mark buitmaakten. Dit boek staat vol aansprekende details, gebaseerd op rechtszaken, maar ook op gesprekken met betrokkenen. Het is zeer beeldend en verhalend, weinig analyse, wat het zeer leesbaar maakt. Het enige wat in feite ontbreekt is een gedegen beschrijving van de effecten van de RAF op de Duitse samenleving. Uit het verhaal wordt wel duidelijk dat de RAF in de loop van de jaren steeds meer de sympathie die het aanvankelijk nog had op het spel zette. De figuur van Baader was de eerste tijd tot 1977 bepalend. Spottend noemde een van de leden de RAF de Baader Befreiung Fraktion. Interessant: de banden met andere terroristische groeperingen, in het Midden Oosten en Europa. Het boek biedt ook veel inzicht in de werkwijze van de terroristen. Verontrustend daarbij voor de terrorismebestrijders is dat een groot deel van de ‘derde generatie’ dermate professioneel was dat ze nooit is gepakt. Het is niet eens duidelijk of alle leden bekend…