Wie president Trump over China hoort spreken, kan in zijn intonatie soms een nauw verholen agressie horen. Zeker als hij het heeft over het ‘virus from China’ (uitgesproken als ‘Tsjynáá’), het coronavirus. China heeft de wereld daarmee opgezadeld, zo heeft hij vaak gezegd. Zo werd de pandemie een nieuw onderwerp in de rivaliteit tussen China en de VS. En die nog niet afgesloten episode past dus prima in het betoog van Kishore Mahbubani. De ervaringen van het eerste half jaar van de coronacrisis bevestigen belangrijkste stellingen van Mahbubani, althans dat schrijft hij zelf in het nawoord voor de Nederlandse editie van zijn boek Heeft China al gewonnen?. De VS handelden incompetent, zonder na te denken. China, en andere Oost-Aziatische landen, handelden competent en pragmatisch. Er zal nog zeker twintig jaar politieke strijd tussen de VS en China zijn, voorspelt Mahbubani, een van de bekendste Azië-eist-zijn-plaats-op-denkers. Die strijd gaat over de vraag welk land het belangrijkst en invloedrijkst zal zijn. Maar in tegenstelling tot de Koude Oorlog heeft de VS in deze nieuwe confrontatie geen strategie voor de benadering van zijn belangrijkste rivaal. De VS doet eigenlijk maar wat, zonder goed na te denken. Mahbubani zet in het begin van zijn…
Het begrip geopolitiek is tamelijk ingeburgerd, maar hydropolitiek is dat (nog) niet. Filosoof/politicoloog Haroon Sheikh onderzoekt in dit boek deze politiek van de grote wateren, van de Noordzee tot de Oost-Chinese Zee. Hij beschrijft de geschiedenis en de actuele ontwikkelingen van een duizelingwekkend aantal landen, staten, culturen en steden, van de Noormannen tot de Khmer, van de VS tot Dubai. Water heeft een belangrijke rol gespeeld in de beschavingen en in de wereldpolitiek. Daartegenover staat het geopolitieke idee dat echte macht op het land te vinden en te verwerven is. Zeker op de grote Euraziatische vlakte. Daar ging Sheikhs eerdere boek De opkomst van het oosten over. Nu wendt hij de steven naar de open zeeën. Kanon aan boord Verreweg de meeste landen grenzen aan de zee. Maar een echte zeemacht onderscheidt zich van een landmacht door een eigen visie op de wereld en de samenleving. De zeemacht is egalitair, ondernemend, heeft een financiëel-wiskundige blik en innovatief. Het water “stimuleert vrijheid en individualisme” en symboliseert zelfs de moderniteit, aldus Sheikh. De landmacht is meer gericht op hiërarchie en orde en is behoudend. Zo is dit onderscheid niet alleen een beschrijving, er lijkt ook een lichte voorkeur uit te spreken. Maar…
Op een grote conferentie die begin april 2016 in Amsterdam werd gehouden, was een van de sprekers de Chinese denker Zhang Weiwei. Zonder schroom toonde hij, ondersteund door plaatjes en grafieken, de kracht van het Chinese model. De manier waarop China de afgelopen dertig jaar economie en politiek had ingericht, dat was niet te overtreffen. Kijk maar naar de infrastructuur, de groei van de middenklasse and so on and so on. Hoe China de maatschappij heeft ingericht, zou een voorbeeld zijn voor andere landen. Voor twijfel was bij hem geen plaats, problemen en complicaties die China ontmoet kregen amper plaats in zijn betoog en tegenwerpingen werden zo nodig met jij-bakken beantwoord. Dit is het China van het zelfvertrouwen, dat de westerlingen op eigen grondgebied de les komt lezen. Denkers Weiwei is een van de denkers die in het boek van filosoof/politicoloog Haroon Sheikh, De opkomst van het Oosten, aan het woord komt. Sheikh, verbonden aan de VU in Amsterdam, typeert hem als een interessante denker, een exporteur van Chinese waarden en ideeën. Maar hij bekritiseert hem ook, omdat hij China te veel op een voetstuk plaatst. Dat is opvallend omdat Sheikh zelf ook een zeer rooskleurig beeld schetst van de opkomst van…
De eerste zin van dit boekje is dat geopolitiek een ‘glibberige’ term is. De vraag is of de lezer er na het lezen van dit boek meer vat op heeft. Wat Dodds vooral doet is het begrip oprekken. Dodds wil duidelijk een eind maken aan de verbinding tussen realisme en/of een conservatieve, hardline benadering van internationale verhoudingen en geopolitiek. Hij wil ook af van de simplificatie die ontstaat door kaarten en labels als ‘hartland’en ‘as’, of door landen aan te duiden als ‘Londen’ of ‘Washington’. Hij wil af van het determinisme, benadrukt dat geografische feiten niet bestaan, en vraagt zich af hoe er belang wordt gehecht aan ‘het geografische’. Daarbij is iedere bepaling van plaats een geografische aanduiding. Daarbij stelt hij terecht een aantal kritische vragen bij het gemakzuchtig gebruik van allerlei termen en aanduiding. Zo is de aanduiding van China als ‘opkomende macht’ uiteraard ontzettend vaag. Maar Dodds rekt al in de eerste pagina’s van zijn boek het begrip zo ver op dat bijna alles er onder valt. Het gaat dan meer om beeldvorming, ‘representation’. Hij vraagt zich af wat de verhoogde maatregelen voor veiligheid op vliegvelden heeft betekend voor mensen met protheses, zonder overigens een antwoord op deze…
Rond de Indische Oceaan gaat het gebeuren. Dat wordt het centrum van de geopolitieke verhoudingen in de een-en-twintigste eeuw. Dat is, een beetje kort door de bocht, de boodschap van Moesson, het boek van de Amerikaanse publicist, onderzoeker en journalist Robert Kaplan. De Indische Oceaan is de snelweg van energie, olie en gas, van het Midden-Oosten naar het zich rap ontwikkelende China en andere landen. Het is ook het gebied waar een groot deel van de wereldbevolking woont, en het kerngebied van de islam in verschillende verschijningsvormen.
De oorlog van 2050 begint met een Japanse beschieting vanaf de maan op Amerikaanse ruimtestations. Op Thanksgivingday, om het effect van de verrassingsaanval te vergroten. Hypersonische raketten die vijf keer de snelheid van het geluid halen, vernietigen een aantal van de bases. Op de grond vechten gepantserde infanteristen die een enorme vuurkracht kunnen ontwikkelen. Turkije, bondgenoot van Japan, valt Polen aan. Duitsland sluit zich bij dat offensief aan. De Polen vormen een alliantie met China, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Dankzij zonne-energie uit de ruimte overwinnen zij uiteindelijk. Dit is geen slecht science-fiction verhaal, maar een scenario in het boek The next 100 years van George Friedman, oprichter van de commerciële inlichtingendienst Stratfor. Friedman schetst daarin een beeld van de toekomst van de internationale verhoudingen de komende eeuw. En dat is minder vrijblijvend dan het hierboven klinkt.