Wie president Trump over China hoort spreken, kan in zijn intonatie soms een nauw verholen agressie horen. Zeker als hij het heeft over het ‘virus from China’ (uitgesproken als ‘Tsjynáá’), het coronavirus. China heeft de wereld daarmee opgezadeld, zo heeft hij vaak gezegd.
Zo werd de pandemie een nieuw onderwerp in de rivaliteit tussen China en de VS. En die nog niet afgesloten episode past dus prima in het betoog van Kishore Mahbubani. De ervaringen van het eerste half jaar van de coronacrisis bevestigen belangrijkste stellingen van Mahbubani, althans dat schrijft hij zelf in het nawoord voor de Nederlandse editie van zijn boek Heeft China al gewonnen?. De VS handelden incompetent, zonder na te denken. China, en andere Oost-Aziatische landen, handelden competent en pragmatisch.
Er zal nog zeker twintig jaar politieke strijd tussen de VS en China zijn, voorspelt Mahbubani, een van de bekendste Azië-eist-zijn-plaats-op-denkers. Die strijd gaat over de vraag welk land het belangrijkst en invloedrijkst zal zijn. Maar in tegenstelling tot de Koude Oorlog heeft de VS in deze nieuwe confrontatie geen strategie voor de benadering van zijn belangrijkste rivaal. De VS doet eigenlijk maar wat, zonder goed na te denken. Mahbubani zet in het begin van zijn boek tien vragen op een rij die de VS zou moeten beantwoorden, zoals over het economische beleid, het defensiebeleid en de omgang met bondgenoten. Terechte en goede vragen.
Xinjiang en Guantánamo Bay
Als je dit boek iets kort door de bocht samenvat, komt het erop neer de VS bijna alles fout doet en China bijna alles goed. Of het nu gaat om economisch beleid, buitenlands beleid of het binnenlandse politieke systeem: China heeft bijna in ieder opzicht al gewonnen.
Keer op keer hamert Mahbubani op de verschillen tussen de VS en China. Bijvoorbeeld op de toegenomen ongelijkheid in de VS, en de welvaartstoename in China. (Dat 40 procent van de Chinezen minder dan 5,5 dollar per dag te besteden heeft, wordt één keer vermeld.) Amerika voert eindeloze en kostbare oorlogen, China doet niet aan militaire avonturen. In Amerika is Trump aan de macht gekomen, in China heerst een meritocratische elite van de beste en intelligentste mensen; en het is goed dat Xi Jinping langer aan de macht blijft.
Natuurlijk doet ook China wel eens wat fout; bijvoorbeeld het opsluiten van honderdduizenden moslims in Xinjiang. Maar de VS doodde duizenden onschuldige moslims en sloot mensen eindeloos op in Guantánamo Bay. Zo worden de fouten van China in de ogen van Mahbubani blijkbaar door fouten van de VS gecompenseerd. Er is dus geen reden voor de VS om China de les te lezen.
Mahbubani verwijt China wel iets wezenlijks: het land is haar vrienden in de VS kwijt geraakt. Toen Trump een handelsoorlog begon met China, kreeg hij steun van Democraten. Het bedrijfsleven protesteerde ook niet. Niemand in de VS nam het op voor China.
Maar voor de rest ligt de verslechtering van de verstandhouding aan de Amerikanen. Die begrijpen de Chinezen niet, kunnen niet accepteren dat ze mogelijk ooit nummer twee zullen zijn en worden gemotiveerd door hun angst voor het ‘gele gevaar’. Zie Trump. Ook maken de Amerikanen een grote vergissing door te denken dat de Chinese Communistische Partij communistisch is. Die is Chinees. Op zich is dat een goed punt, de ideologie van de CCP lijkt steeds meer een farce. Maar het is uiteraard nog wel zo dat de partij, communistisch of niet, oppermachtig is.
Klokkenluider
Veel van die argumenten zijn duidelijk en soms aantoonbaar. Toch is het boek in zijn geheel onevenwichtig. Het is erg kritisch over de VS en te weinig kritisch over China. Dat blijkt soms uit kleine dingen. Het Westen denkt bijvoorbeeld ‘veelal dat China verantwoordelijk is voor de enorme uitbraak van Covid-19 omdat het de dappere Chinese arts in Wuhan, Li Wenliang, die een klokkenluider was, de mond heeft gesnoerd.’ Het is al een wat vreemde voorstelling van zaken, of op zijn minst vreemd geformuleerd.
Maar, stelt Mahbubani, dit beeld klopt niet. Want Li Wenliang was geen klokkenluider. Hij was niet de eerste of enige die over het virus berichtte. Maar de kwestie was dat Wenliang werd opgepakt wegens het verspreiden van valse geruchten. Hij werd door een medicus uit Beijing een van de klokkenluiders genoemd. En de ophef over zijn arrestatie was geen exclusief westerse verontwaardiging, maar kwam voor een groot deel uit China. Het lijkt een detail, maar het is een van de voorbeelden dat hij in zijn streven om begrip te kweken voor China doorslaat.
Er missen meer dingen. Dat de Europese Unie China in 2019 mede als ‘systemic rival’ heeft aangewezen, staat er niet in. Achterdocht ten opzichte van het snel sterker wordende China is dus niet alleen een Amerikaans verschijnsel, maar is ook te zien in vele landen van de EU, waaronder Nederland. Mahbubani gaat aan die ontwikkeling voorbij en stelt een alliantie van China en Europa voor, die samen Afrika moeten ontwikkelen. Alleen zo kan worden voorkomen dat miljoenen arme Afrikanen Europa ‘onder de voet’ lopen. Mahbubani heeft blijkbaar goed geluisterd naar de migratiesceptici in Europa.
Klimaatverandering
Volgens Mahbubani is strijd tussen de VS en China zowel te vermijden als onvermijdelijk. Te vermijden, omdat de landen op allerlei punten zouden kunnen samenwerken en er geen wezenlijke tegenstellingen zijn. Denk bijvoorbeeld aan klimaatverandering. Maar de haat vanuit de VS en het onvermogen van China om vrienden te maken, drijven de twee tot strijd.
Welke rol speelt dit boek daarin? Het is niet een objectief overzicht van alle kwesties, . Dit is het werk van een uitgesproken deelnemer aan het debat over China, die de Amerikaanse kant streng toespreekt en begrip poogt te kweken voor de Chinese zijde. Zo neemt Mahbubani duidelijk stelling. Zijn geluid is soms te schel, maar verdient het ook serieus genomen te worden.
Lees ook de besprekingen van When China rules the world van Martin Jacques Onmogelijke vrede van Jonathan Holslag De opkomst van het Oosten van Haroon Sheikh
Geen reacties