Boekenstrijd

Een paar jaar lang volgde ik Lodewijk Asscher van nabij. Hij was wethouder in Amsterdam, ik politiek verslaggever voor Het Parool in de Stopera. Asscher had in Amsterdam, zeker in het kringetje van bestuurders, politici en wat daaromheen loopt, groot aanzien. Hij was niet zomaar een politiek talent, maar het grote politieke talent. Partijleider, premier, het zou zomaar voor hem in het verschiet kunnen liggen. Hij was intelligent, behendig, snel met woorden, initiatiefrijk en niet bang. Hij had ook zwakke kanten. Op een gegeven moment viel op dat Asscher projecten die hij met veel poeha was begonnen geruisloos liet vallen als ze niet liepen zoals hij wenste. En hij was een uitgesproken moralist, die bijvoorbeeld iedere tegenstand tegen zijn Wallenplannen afschilderde als verdediging van de mensenhandel. Dan was hij iets te veel overtuigd van het eigen gelijk of gemotiveerd door de wens om te winnen. Het zijn twee punten die regelmatig terugkomen in de politieke biografie van Lodewijk Asscher, geschreven door journalist Wilfred Scholten. Zo beschrijft hij hoe partijleider Asscher stilletjes afzag van zijn luidruchtig verkondigde plan om een gezaghebbend essay over migratie te schrijven. Daar zaten toch te veel haken en ogen aan, het project bood te weinig kans…

Al voor de verkiezingen van maart 2017 waren er redenen om te somberen over de toekomst van de PvdA. Betrokkenen en buitenstaanders geven hier hun analyses. Kan de sociaal-democratie op tegen identiteitspolitiek, als er zoveel moeilijke keuzes moeten worden gemaakt? 

‘Bram Peper was een fatsoenlijk en integer man.’ Op de laatste bladzijde van zijn biografie trekt Henk van Osch een conclusie die niet iedereen zal delen. Door de bonnetjesaffaire kleeft aan Peper het imago van een zakkenvuller. Dat is tragisch, al was het maar omdat hij bovenal een onafhankelijk denker en strateeg is geweest binnen en buiten de PvdA. Al in 1980 wierp hij de vraag op of integratie met behoud van culturele identiteit niet een verkeerd uitgangspunt was. Hij bestreed het PvdA-taboe op het ter discussie stellen van de koppeling van uitkeringen aan lonen, legde de basis voor het grotestedenbeleid en was als burgemeester (1982-1998) aanjager van de modernisering van Rotterdam. * Gastrecensie door Bas Soetenhorst *

Op het hoofdbureau van politie werd over hem gesproken als ‘een strandbal’ die iedere kant op vliegt. PVV-Kamerlid Hero Brinkman noemde hem ‘de slechtste burgemeester’. Maar toen hij zijn overstap naar de landelijke politiek bekend maakte leek er even een vlaag van waarlijke Cohen-mania door het land te gaan. Wie is Job Cohen en hoe gaat hij te werk? Dat zijn de vragen die mijn Parool-collega Marcel Wiegman en journalist Hugo Logtenberg stellen in hun boek over de ‘burgemeester van Nederland.’ De timing van deze publicatie, waaraan zij anderhalf jaar hebben gewerkt, had amper beter gekund. Nog geen maand voor verschijnen had Cohen aangekondigd lijsttrekker van de PvdA te willen worden. Cohen komt er uit naar voren als een afstandelijke en bestuurlijk ingestelde man die goed kan luisteren en niet snel beslissingen neemt. Dat doet hij pas als hij alle kanten van de zaak heeft bestudeerd. Hij heeft geen grote visies of dadendrang, maar wil dat alles rustig verloopt. Hij kijkt de kat uit de boom en legt niet snel zijn kaarten op tafel. Hij houdt niet van onenigheid en politieke spelletjes.

Vijf jaar geleden, kort voor de raadsverkiezingen van 2006, publiceerde PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher Nieuw Amsterdam, een boek over de toekomst van die stad. Hij kreeg er veel publiciteit door en boekte een grote verkiezingsoverwinning. Nu heeft PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher De ontsluierde stad geschreven, over het recente verleden en zijn ervaringen als wethouder van Amsterdam. Hij heeft er al veel publiciteit door gekregen. Het resultaat van die verkiezingen kennen we over een paar weken. In dat licht is misschien wel de grootste onthulling in dit boek dat Asscher heeft getwijfeld of hij na de verkiezingen van 2010 nog wel verder wil in de politiek. Hij is bang te stranden in ‘de blubber’, waarbij over vele onderwerpen wordt gezegd dat ‘je er niet over gaat’ of dat zaken nu eenmaal zo geregeld zijn. Het wordt niet helemaal duidelijk waarom hij toch door gaat. Blijkbaar schat hij zijn vermogen om door ‘de blubber’ te waden nog hoog genoeg in.  

Wanneer de jonge Bart Tromp zijn eigen teksten voor de schoolkrant herlas, moest hij vaak uitbundig lachen. Het plezier in het schrijven van scherpe stukken heeft hij zijn leven lang gehouden. In zijn polemische stukken vergat hij nooit te melden dat de meeste anderen van deze kwestie geen verstand hadden. De redactie van dit boek heeft dan ook overwogen dit boek de titel ‘Zoals ik in 1979 al zei’ mee te geven. Dit rotsvaste geloof in het eigen gelijk was gebaseerd op een schokbestendige analyse. De elementen daarvan komen in deze bundel ruimschoots aan de orde, zij het verspreid door het boek. Denkers als Niccolò Machiavelli, Thomas Hobbes, Karl Marx, Max Weber, Immanuel Wallerstein ( de Hegel van de twintigste eeuw ) en Carl Schmitt spelen in zijn visie op de wereld een grote rol.

Wie Mensenwerk, de memoires van voormalig PvdA-voorzitter Ruud Koole, leest kan alleen maar argwanender worden ten opzichte van politici. Het lijkt alsof er altijd iemand klaar staat om een dolk in iemands rug te steken. Beloftes lijken weinig waard. Voorbeeld: Ad Melkert en Wim Kok bekokstoven van alles zonder partijvoorzitter Koole op de hoogte te stellen. Ander voorbeeld: na het vertrek van Melkert werd Jeltje van Nieuwenhoven fractievoorzitter voor ‘bepaalde tijd’. Maar ze stelt alles in het werk om die tijdelijkheid eraf te krijgen en de machtige positie langere tijd te bekleden. Campagnestrateeg Hans Anker handelt als een soort ‘Raspoetin’. Senator Ed van Thijn onttrekt zich aan iedere communicatie op het moment van een cruciale stemming over de gekozen burgemeester.  Zo gaat het maar door.

Toen hij aftrad als wethouder sprak Rob Oudkerk over een ‘stofje’ dat het politici moeilijk maakt om hun eigen gedrag op een rationele manier te beoordelen. Daardoor gaan ze soms rare dingen doen en verandert hun waarneming. Ze zien niet meer wat anderen wel zien, bijvoorbeeld dat hun houdbaarheidsdatum is verstreken. Ed van Thijn, oud-van alles maar blijvend actief als schrijver, publiceerde onlangs een boek dat onder andere gaat over verslaving aan de macht. Want dat is een van de redenen dat opvolging in de politiek vaak zo moeizaam gaat. Macht is een drug, zo citeert hij een journalist. En die verslaving maakt het lastig om tijdig het stokje over te dragen. Met alle problemen van dien voor de machthebbers en hun opvolgers. Uit de voorbeelden die Van Thijn de revue laat passeren blijkt dat beiden zwaar beschadigd kunnen raken.

De eerste vergadering van het college van B en W waarin Ed van Thijn burgemeester viel hem een beetje tegen. Het ging over dorpshuizen, delen van bestemmingsplannen, kinderdagverblijven en een ‘plan van aanpak voor de woensdagmiddagrecreatie’. Na afloop roept hij uit: “Er was niet een punt dat mijn echte belangstelling had.” Was dit nou de baan waar op hij zo gehoopt had? Maar in zijn tien jaar als burgemeester had hij niet alleen met dit soort triviale zaken te maken. De krakers, de Bijlmerramp, de Stopera, de mislukte kandidatuur voor de Olympische Spelen, de opkomst van de Centrumpartij, en als slot de IRT-affaire doen de besprekingen over bestemmingsplannen en buurthuizen verbleken. Bij besturen in Amsterdam gaat het nu eenmaal soms om zaken van nationaal of zelfs internationaal niveau en soms gaat het over zaken die hooguit voor een buurt van belang zijn.

  Oud-CDA-Kamerlid Sytze Faber kon de formatie van Balkenende IV van binnenuit volgen, via de fractie van de ChristenUnie. Dat leverde een opmerkelijk boekje op, over naïviteit en machtspolitiek, over idealen en praktijk, en vooral over gereformeerden in de politiek. Faber, het laatste Kamerlid voor de Anti Revolutionaire Partij (ARP), ziet veel verwantschap tussen die partij in haar laatste vijftien jaar en de huidige ChristenUnie. De ARP ging in het CDA op en dat werd onder invloed van Balkenende ‘een gewone (christelijk) conservatieve partij’. Faber is daar niet enthousiast over. Voor ideeën en idealen, voor betrokken politici moet je bij de ChristenUnie zijn.