Leven zonder te werken is straks voor velen mogelijk dankzij de automatisering. Dat is het uitgangspunt van dit utopische geschrift van Richard David Precht, de popfilosoof van Duitsland.
En dat is helemaal niet erg, want dan kunnen mensen doen wat ze zelf willen, zonder vervreemding en eentonigheid.
De titel slaat op een passage uit het werk van Karl Marx en Friedrich Engels, die zich ooit lieten verleiden om iets te schrijven over hoe het leven onder het communisme zou zijn. Dan zouden mensen ‘s morgens kunnen jagen, ‘s middags de kudde kunnen hoeden en ‘s avonds als criticus op te treden. En dat zonder ooit jager, herder of criticus te worden. In plaats van verplichte arbeid zou vrije activiteit mogelijk zijn.
Vierde industriële revolutie
‘Kapitalisme’ en ‘toekomst’ passen niet meer bij elkaar, stelt Precht. De techniek brengt niet het heil, het gaat om de manier waarop de techniek wordt aangewend. De toekomst wordt door ons gemaakt, is nog een van de stellingen van Precht.
In dit tijdperk van de vierde industriële revolutie wordt alles anders. Maar Silicon Valley mag niet het beeld van de toekomst bepalen: daarin heerst vooral een zielloos streven naar efficiency.
De toekomst van werk staat in dit boek centraal. Precht is ervan overtuigd dat er veel werk wordt overgenomen door machines. De politiek ziet die grote verandering niet, of onvoldoende. De erfenis van de verlichting staat daarom op het spel. Economische waarden boven alles waarderen is immoreel en leidt naar de onmenselijkheid.
Precht schetst ook een dystopie: Er dreigt een wereld te ontstaan waarin mensen zaken spontane ervaringen gaan missen, want alles wordt gemonitord, ze verliezen zelfs het contact met hun eigen lichaam. Deze vorm van digitalisering wordt als vooruitgang gepropageerd.
Basisinkomen
Tegenover deze dystopie stelt Precht zijn utopie. Werken is niet de vervulling van het leven van mensen. Het gaat er niet om wat je bezit, maar wat je bent. Hij gebruikt het werk van Oscar Wilde als leidraad. En in het rijke Westen werken mensen al veel minder dan vroeger.
Om deze betere toestand is een universeel basisinkomen vereist dat hoog genoeg is. In Duitsland bijvoorbeeld 1500 euro per maand, stelt Precht voor. Dat moet betaald worden uit een microbelasting op financiële transacties. Hij bepleit geen volledig socialisme, want dat loopt altijd mis. Maar het kapitalisme moet met socialistische instrumenten worden hervormd.
Hij trekt ten strijde tegen de meetbaarheid, tegen de steriliteit van huizen zonder keukens (de drone brengt alles) en voor de ‘zelfbestemming’. Precht is een selectieve digi-gelovige, die de techniek tot bepaalde domeinen wil beperken maar wel gelooft in bijvoorbeeld zelfrijdende auto’s. Het idee van de smart city wijst hij juist van de hand.
Gegevensautonomie
De utopie van de 21e eeuw moet mensen ‘gegevensautonomie’ bieden en hen bevrijden van machtige digitale bedrijven en nationale overheden die meeliften op de datahonger. In die utopie kunnen mensen beslissen of ze als jager op zoek gaan naar nieuwe ervaringen, of als herder zich om hun naasten en behoeftigen bekommeren of als critici nadenken over de maatschappij. Als het echt een utopie, zal aan die laatste activiteit wel eens weinig behoefte kunnen zijn. Op de achtergrond werken de machines die de welvaart verzekeren.
Precht verzet zich tegen het ‘solutionisme’, de neiging om verschijnselen in de maatschappij in termen van ‘problemen’ en ‘oplossingen’ te schetsen, het liefst met zoveel mogelijk cijfers, grafieken en tabellen. Dat is een interessante benadering, die wel een beetje op gespannen voet met zijn eigen lijst van aanbevelingen waarmee hij zijn boek zo’n beetje besluit: van het basisinkomen tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer en de natuur.
Bregman
De ideeën in dit boek doen denken aan die van Rutger Bregman en Paul Mason. Precht is grondiger dan de eerste en genuanceerder dan de tweede. (Al is dat zeker met Masons nieuwere boek niet lastig). Precht brengt veel ter sprake en er zitten zeker waardevolle kanten in dit essay.
Zijn stelling is bijna helemaal gebaseerd op het idee dat er straks te weinig werk voor mensen zal zijn, terwijl de productie op peil blijft. Als dat niet het geval is, (en nieuwere cijfers wijzen daar op) dan valt de bodem voor zijn betoog weg. Waarom gaat hij niet kritischer met zijn eigen geloof in de digitale techniek en de maatschappelijke reactie daarop om?
Het tweede punt is dat mensen zonder werk kunnen. Maar hoe lastig zal het zijn om de ingesleten waarden rond werk, status en identiteit te laten verbleken? Maar goed, een beetje utopie staat voor niets.
En dan ga ik nu maar weer ophouden met criticus te zijn.
Geen reacties