Peter Frankopan schreef een succesvol geschiedenisboek over het gebied van het Midden-Oosten tot China: De Zijderoute. Het vervolg is De Nieuwe Zijderoutes, dat over niets minder gaat dan ‘het heden en de toekomst van de wereld.’ Er ontstaat langs die zijderoutes een ‘nieuwe wereld’ waarin niet langer het Westen de baas is.. In plaats daarvan komt in de eerste plaats China op, maar ook Rusland, Iran, Turkije, de staten in Centraal-Azië, Pakistan, India etc.
Dat verhaal is natuurlijk al eerder verteld. Het is in zekere zin het verhaal van na de Tweede Wereldoorlog. De ‘grote feiten van de naoorlogse periode zijn de inzinking van Europa en de omhoogworsteling van Azië,’ zo schreef een Nederlandse commentator in 1948. (Geciteerd in Elastisch Europa van Robin de Bruijn). Japan was ooit het land dat de VS voorbij zou streven. In die zin is de vaak voorspelde opkomst van China, als het nu wel echt zo ver komt, de verwerkelijking van wat velen al lang dachten en hebben aangekondigd.
Speeches
Vreemd eigenlijk dat dit historisch perspectief in het boek van een historicus ontbreekt. Maar als dat het enige minpunt was, was het nog te billijken. Hij wil het immers over de toekomst hebben.
Want aan het verhaal mankeert nog meer. De versie van Frankopan schittert niet in helderheid of leesbaarheid en de vertaling heeft die manco’s niet opgeruimd. De tekst vormt betonblokken op het pad van de lezer. De neiging van de auteur om lange citaten over te nemen uit speeches en officiële verklaringen helpt niet.
Het boek mist ook levende personen, mensen die op een of andere manier geraakt worden door de gebeurtenissen die hij beschrijft. Alles wordt op een afstandelijke manier beschreven. Opvattingen worden aan niet nader aangeduide ‘sommigen’ toegedicht, wat de afstandelijkheid nog vergroot. Op een pagina of zelfs in een alinea kunnen ontwikkelingen in verschillende landen, zelfs continenten worden beschreven. Mensen die het nieuws niet volgen kunnen hier misschien een hoop uithalen, maar het is jammer dat Frankopan niet meer aandacht aan dit boek heeft besteed.
Citaat: ‘Uitwerken hoe om te gaan met, te reageren op en inzicht te krijgen in de groeiende ambities en aanwezigheid van China is een van de redenen waarom de defensie-uitgaven stijgen in Zuid- en Zuidoost-Azië en ook in Oceanië en de Grote Oceaan, waar Chinese projecten om nieuwe luchthavens te bouwen en een reeks verdere investeringen in de Solomoneilanden en Vanuata te doen, in Australië tot gefronste wenkbrauwen hebben geleid, maar ook tot discussies over de beste manier om daarop te reageren.’
Rode wijn
De opkomst van het Oosten is volgens Frankopan onder andere af te meten aan de eigenaren van de belangrijkste voetbalclubs in Euopa, voor een groot deel Aziatisch, Arabische of Russische magnaten. Franse wijngaarden worden door Chinezen opgekocht en krijgen makkelijkere namen.
Terwijl de VS en Europa zich van de rest van de wereld afwenden of ongelukkige interventies plegen, trekken met name de Chinezen de wereld in met beloften, plannen en geld. Ze investeren miljarden of zelf biljoenen in havens, wegen, vliegvelden en spoorlijnen. De landen in Centraal-Azië (‘het hart van de wereld’) beloven elkaar samenwerking, al is de realiteit soms nog anders. China belooft win-win coöperatie, maar voor sommige landen is de schuldenlast nu al torenhoog.
Het concept van het Belt and Road Initiative, de nieuwe vorm van de zijderoutes, is zoveel omvattend, dat het onduidelijk is waar het begint en eindigt. Het is in ieder geval heel groot en ingrijpend. Maar als het voordeel is dat de rode wijn uit Europa twee weken eerder in China, zoals een advertentie meldde, zijn de investeringen wel heel groot.
De VS voelen zich bedreigd door China (en de EU heeft ook ernstige bedenkingen). Maar de opstelling van de VS leidt er toe dat het land steeds minder bondgenoten overhoudt, stelt Frankopan. De blunders en de misvattingen van Trump komen herhaaldelijk ter sprake.
Belofte
Over ‘de toekomst’ heeft Frankopan eigenlijk weinig te melden. Ook in het hoofdstuk dat daarover zou moeten gaan, houdt hij zich bij een weergave van recente ontwikkelingen. Die hebben voor een groot deel ook in de media gestaan. Er is niet echt een laag aan toegevoegd. En waar hij dat wel doet, is er nog wel iets op aan te merken. Hij stelt de Aziatische landen allemaal toekomstplannen hebben, met prachtige namen als ‘The bright road’ (Kazachstan) en Vision 2030 van Saudi-Arabië. Volgens hem hebben de VS en Europa dergelijke plannen niet. Maar is Make America great again niet ook zo’n voornemen?
De tegenstelling tussen de VS en China zal de 21e eeuw vormgeven, is Frankopans toekomstvoorspelling. De Chinese plannen krijgen een behoorlijke mate van lof van de auteur; het beleid van Trump, maar ook van zijn voorgangers, keurt hij af als ‘instabiele krachten’.
Dat de recente buitenlandse politiek van de VS voor een groot deel rampzalig was, is een oordeel waar in te komen is. Voor Europa heeft Frankopan minder belangstelling. Dat is blijkbaar al irrelevant, ook al heeft de EU China intussen als systeemrivaal betitelt. Of de opkomst van China en in het kielzog de ontwikkeling van andere landen nu een belofte is of een dreiging, blijft de vraag. In ieder geval roept die nu al meer weerstand op dan een paar jaar geleden.
Geen reacties