Eind jaren twintig ging Curzio Malaparte naar de Sovjet-Unie om de marxistische adel te ontmoeten. Hij bezocht bals en diners, sprak diplomaten, ministers, ballerina’s, schrijvers en maakte een rondrit in een koets door nachtelijk Moskou. Hij beschrijft de vrouwen, die elkaar jaloers in de gaten houden en de jurken uit de toneelcollectie lenen om te kunnen schitteren op de gala’s. En hij spreekt met de dichter Majakovski, die kort daarna zelfmoord pleegt. Op de achtergrond is Stalin steeds als een schaduw aanwezig.
Het bal in het Kremlin is zeer herkenbaar Malaparte. Zijn beschrijvingen zijn overdadig, zijn opsommingen hallucinant, zijn personages op het randje van grotesk, de dialogen onnavolgbaar, de anekdotes amper te geloven. En alles wat hij beschrijft is echt, zo bezweert hij. De marxistische adel, de nieuwe elite van de Sovjet-Unie, is decadent, maar ook gedoemd. Het is de tijd van de zuiveringen, die op ieder moment willekeurig welk lid van de elite kunnen opslokken.
De oude, tsaristische adel heeft al eerder plaats moeten maken. Wie daarvan nog in Moskou leeft is gedwongen de eigen sieraden, meubels, en zelfs onderbroek te verkopen, zo ziet Malaparte op een rommelmarkt. Dat is de ultieme vernedering.
Malaparte beweegt zich in die vreemde wereld als een buitenstaander, een graag geziene gast, die tal van contacten onderhoudt. Vaak wordt hij vergezeld door zijn 16-jarige assistente Marika, die hem regelmatig voor ‘dirty pig’ uitmaakt. Ze is er ook bij als Malaparte een tocht in de nacht maakt in de landauder van de overduidelijk homoseksuele chef protocol Florinski van het ministerie van Buitenlandse Zaken, het ‘enige rijtuig dat in heel Rusland nog bestond.’
Het gebalsemde lijk van Lenin
Hij heeft een bijzondere fascinatie voor het opgebaarde en gebalsemde lijk van Lenin, de Russische revolutionair waar hij een biografie over schreef. Herhaaldelijk vertelt hij dat het lichaam al begon te ontbinden, dat er experts nodig zijn om het in goede staat te houden. Tien keer gaat hij op bezoek in het mausoleum, om zich te mengen in de groepen van Russische bezoekers die Lenin als een soort heilige vereren.
En dat past in de grote lijn van zijn verhaal. De spanning tussen het communisme en het christendom is een van zijn belangrijkste thema’s. Malaparte gaat op zoek naar wonderen in de Sovjet-Unie, ook al zijn die verboden. Maar het verhaal over een wonder waarbij een oude arts een doodzieke vrouw redt, blijkt een truc te zijn om een oudgediende er in te luizen.
De neergang van Europa
In het nawoord schrijft vertaler Jan van der Haar (die ook dit werk van Malaparte weer prachtig heeft vertaald) dat Het bal in het Kremlin een nooit afgerond werk is van de Italiaanse schrijver. Hij ging in 1929 naar de Sovjet-Unie, maar werkte ook later aan het manuscript. Het is dus niet een puur een verslag uit die tijd. Pas in 1971, lang na Malapartes dood, verscheen een eerste uitgave. Net als in andere boeken is het Bal meer een fragmentarisch verslag dan een afgerond en gepolijst verhaal waarin alles op zijn plek valt. Is het een roman of een vorm van zeer literaire non-fictie? Dat blijft onduidelijk, maar dit boek werpt in ieder geval licht op een bijzondere groep personen in een bijzondere tijd.
Het was de bedoeling dat Het Bal met Kaputt en De huid een drieluik zou vormen over de neergang van Europa. In alle boeken zit een bepaalde weemoedige sfeer, die zelfs boven de gruwelijkheden en absurditeiten uitstijgt. Het gevoel van verlies, van een naderende ondergang, is tastbaar. Misschien is het niet ‘Europa’ dat verloren ging, maar wel het Europa van Malaparte, van het interbellum, van een bepaald soort beschaving, een elite die zelfs in het communistische Moskou in het Frans communiceerde. Er voor in de plaats kwamen de Amerikanen, met hun dollars en materiële massacultuur. Europa werd het Europa van de Kolen- en Staalgemeenschap, van de handelsregels en veel later, de euro. Vergeleken met het Europa van Malaparte is het een technocratische, zielloze onderneming, waar wonderen ver te zoeken zijn.
Lees ook de besprekingen van Kaputt, De huid, Verhalen uit het zuiden en dit boek over Malaparte.
Geen reacties