De Wolga ontspringt in Europa – Curzio Malaparte
Tweede Wereldoorlog / april 15, 2022

Colonnes pantservoertuigen en tanks doorkruisen het Oekraïense platteland. Steden worden belegerd, mensen worden verjaagd. 2022? Ja. Maar ook 1941. Iets meer dan tachtig jaar geleden viel nazi-Duitsland met enkele bondgenoten de Sovjet-Unie binnen. In hun gelederen, aan het zuidelijke front, bevond zich journalist, auteur, enfant terrible Curzio Malaparte. Gestoken in het uniform van kapitein van de Italiaanse alpenjagers trok hij met Roemeense en Duitse eenheden mee, onderdeel van een reusachtige machinerie die werd losgelaten op een enorm gebied. Tot september 1941 blijft Malaparte aan het front. Vanuit Roemenië ging hij door het huidige Moldavië en dan naar Oekraïne, het cruciale strijdtoneel. Dan wordt hij teruggeroepen. Zijn versie van de veldtocht strookt niet met de propaganda van het fascistische Italië. Maar na enkele maanden huisarrest mag hij opnieuw vertrekken, dit keer naar het noordelijk front rond Leningrad, waar de Finnen tegen de Sovjet-Russen vechten in een bevroren landschap. Roemenië en Finland waren in de periode die in dit boek wordt beschreven kleinere bondgenoten van Duitsland. Finland was in 1939 aangevallen door de Sovjet-Unie. In maart 1940 capituleerde het. Toen de Duitsers de Sovjet-Unie in 1941 aanvielen, werden de Finnen hun bondgenoten. Ook Roemenië verloor grondgebied voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog, niet…

Het bal in het Kremlin – Curzio Malaparte
Fictie , Geschiedenis , Interbellum / november 15, 2021

Eind jaren twintig ging Curzio Malaparte naar de Sovjet-Unie om de marxistische adel te ontmoeten. Hij bezocht bals en diners, sprak diplomaten, ministers, ballerina’s, schrijvers en maakte een rondrit in een koets door nachtelijk Moskou. Hij beschrijft de vrouwen, die elkaar jaloers in de gaten houden en de jurken uit de toneelcollectie lenen om te kunnen schitteren op de gala’s. En hij spreekt met de dichter Majakovski, die kort daarna zelfmoord pleegt. Op de achtergrond is Stalin steeds als een schaduw aanwezig. Het bal in het Kremlin is zeer herkenbaar Malaparte. Zijn beschrijvingen zijn overdadig, zijn opsommingen hallucinant, zijn personages op het randje van grotesk, de dialogen onnavolgbaar, de anekdotes amper te geloven. En alles wat hij beschrijft is echt, zo bezweert hij. De marxistische adel, de nieuwe elite van de Sovjet-Unie, is decadent, maar ook gedoemd. Het is de tijd van de zuiveringen, die op ieder moment willekeurig welk lid van de elite kunnen opslokken. De oude, tsaristische adel heeft al eerder plaats moeten maken. Wie daarvan nog in Moskou leeft is gedwongen de eigen sieraden, meubels, en zelfs onderbroek te verkopen, zo ziet Malaparte op een rommelmarkt. Dat is de ultieme vernedering. Malaparte beweegt zich in die vreemde…

Kissinger. 1973, The crucial year
Na 1945 / augustus 7, 2010

  Dit boek begint met een wezenlijke vraag: Is de schrijver wel de juiste persoon is om over Henry Kissinger te schrijven? De Brit Alistair Horne is de auteur van een reeks boeken over Frankrijk. Verder is hij bevriend met het onderwerp van zijn boek, die hij leerde kennen toen hij met de biografie van een Britse premier bezig was. Horne werd gevraagd de ‘officiële’ biografie over Kissinger te schrijven, maar stelde zelf voor om het werk te beperken tot 1973, het jaar van onder meer de Vietnam-akkoorden, de verdere toenadering tot China en de Sovjet-Unie, en de Yom-Kippur oorlog in het Midden-Oosten, terwijl in de Verenigde Staten de Watergate-affaire losbarstte . Het was zacht gezegd een bewogen jaar.

Kinderen van Stalin – Owen Matthews
Interbellum / april 28, 2009

Boris Bibikov is een rijzende ster van de communistische partij van de Sovjet-Unie. Hij noemt zijn eerste dochter Lenina, naar de grote leider van de Russische revolutie. Hij is in het begin van de jaren dertig een van de leiders van de bouw van een reusachtige tractorfabriek in de Oekraïne. Overdag en tijdens ‘stormnachten’ wordt er in koortsachtig tempo aan gewerkt, om het schema van het Vijf Jaren Plan te halen. Een muziekband moedigt de arbeiders met revolutionaire liederen aan. Het plan wordt gehaald en Bibikov wordt gepromoveerd. Hij wordt de tweede man van de partij in een stad in de Oekraïne. Maar een paar jaar later wordt hij gearresteerd. Pas na negentien dagen legt hij een bekentenis af: hij heeft het werk aan de tractorfabriek als lid van een trotskistische organisatie gesaboteerd.

Leven & Lot – Vasili Grossman
Fictie / januari 10, 2009

Binnen een paar jaar zijn in het Nederlands twee boeken gepubliceerd over de Tweede Wereldoorlog die al jaren oud zijn, maar toch weer opnieuw opzien baarden. Ik doel op de nieuwe vertaling van Kaputt van Curzio Malaparte, dat voor het eerst kort na de oorlog verschenen. Het andere is de epische vertelling Leven & Lot van de Russisch-joodse schrijver Vasili Grossman. De twee schrijvers hadden dezelfde professie. Ze waren beide tijdens de oorlog verslaggever aan het Oostfront. En ze delen een subliem schrijverschap met een zeer goed ontwikkeld oog voor de grote en kleine drama’s van de oorlog. Maar er zijn ook grote verschillen. Ondanks – of misschien wel dankzij – de gruwelen wekt Malaparte de indruk dat hij op een bepaalde manier van de oorlog geniet. Die brengt de ware aard van de mens naar boven en dat spektakel wil hij aanschouwen en tonen. Het verhaal van Grossman is dramatischer, sentimenteler, empatischer.

Warsaw 1920 – Adam Zamoyski
Interbellum / juli 7, 2008

De oorlog tussen Polen en de jonge Sovjet-Unie in 1920 staat niet bepaald in het geheugen van de gemiddelde West-Europese burger gegrift. Op zijn best is die bekend als een van de uitlopers van de burgeroorlog tussen de ‘Witten’ en de ‘Roden’ die na de Oktoberrevolutie uitbrak. Polen was na de Eerste Wereldoorlog herrezen als onafhankelijke staat. Maar het was onduidelijk waar de grenzen getrokken zouden worden. In het Oosten zou dat ‘op de grond’ besloten worden. Maar de strijd met de Sovjet-Unie dreigde aan het korte bestaan een einde te maken.

The Hidden War
Na 1945 / juni 22, 2008

Het is al bijna zeven jaar geleden dat de Verenigde Staten en bondgenoten Afghanistan binnenvielen, het Taliban-regime verjoegen en er proberen een soort moderne staat te vestigen. Daarmee komt de westerse aanwezigheid qua lengte in de buurt van de Sovjet-invasie. Tien jaar lang vochten de Sovjets daar, tot ze zich in 1989 terugtrokken, financieel en moreel failliet.

Bidden om regen – Wojciech Jagielski
Na 1945 / maart 2, 2008

Nederland en de andere Navo-landen hebben het moeilijk in Afghanistan. Gevechten met de Taliban maken alles wat op wederopbouw lijkt lastig. Als er niet gevochten wordt, is de omgang met de verschillende stammen niet eenvoudig. Dan is er nog de opiumteelt en hebben de westerse bondgenoten onderling en met de Afghaanse regering verschil van mening over de beste strategie om de hearts and minds van de bevolking te winnen, dan wel de opstandelingen te verslaan. Om de kwestie te verergeren wordt een Afghaanse journalist die een artikel heeft gedownload over vrouwenrechten ter dood veroordeeld. Niet erg motiverend om voor zo’n regering en bestuur letterlijk je nek uit te steken. De complexiteit van Afghanistan is een belangrijk thema in Bidden om Regen van de Poolse journalist Wojciech Jagielski. Het beschrijft, in meer literaire dan journalistieke bewoordingen, de strijd tegen buitenlanders en tegen elkaar in de jaren tachtig en negentig. Een van zijn lessen is dat buitenlanders het altijd moeilijk zullen hebben in dit bergachtige land. Om de Engelsen uit de negentiende eeuw te citeren: “De vijandige stammen beschieten je dag en nacht, de vriendelijke alleen ‘s nachts.”  

The Russian Revolution – E.H. Carr
Interbellum / mei 25, 2006

Dit is de grote reddingspoging van de Russische revolutie, ondernomen door de Britse, marxistische historicus E. Carr in 1979. Carr schreef een hele serie boeken over de revolutie en dit is zijn samenvatting in nog geen tweehonderd pagina’s. De eerste zin zegt het meteen. “De Russische revolutie was een keerpunt in de geschiedenis en zou later gezien kunnen worden als de belangrijkste gebeurtenis van de twintigste eeuw.”

The Cold War – John Lewis Gaddis
Na 1945 / mei 14, 2006

Op 1 mei 1989 liep ik in Dresden, toen nog Oost-Duitsland, mee met de jaarlijkse parade ter gelegenheid van de Dag van de Arbeid. Niet dat ik, of één van de andere geschiedenisstudenten met wie ik de DDR bezocht, geloofde in de ideologie van de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands. Daarmee onderscheidden we ons niet van de plaatselijke inwoners, die verplicht de paar honderd meter meeliepen langs het partijkader. De demonstranten gingen vervolgens aan het bier en de worst, de spandoeken die opriepen tot productieverhoging en internationale solidariteit, werden met karretjes naar het beginpunt van de demonstratie vervoerd om door volgende betogers nogmaals langs de partijbonzen gevoerd te worden.