De wetenschap heeft vaak gediend om te bewijzen dat vrouwen minder capabel zijn dan mannen. Wetenschapsjournaliste Angela Saini trekt tegen deze opvattingen ten strijde. Dat leidde tot het boek Ondergeschikt waarin de boodschap het soms van de nieuwsgierigheid wint. En waar de verwarring over de grens tussen natuur en cultuur niet wordt weggenomen.
Saini gaat uitgebreid in op de rol van vrouwen in samenlevingen van jagers-verzamelaars, want die ‘prehistorische’ samenlevingen kunnen blijkbaar iets zeggen van universele zeggingskracht. En vrouwen waren daarin belangrijk, stelt ze. Want vrouwen brachten vaak de helft of meer van het voedsel binnen met het verzamelen van knollen, bessen en dergelijke. De jacht, voor een groot deel het domein van mannen, was minder effectief. En, oh ja, er waren ook vrouwen die joegen.
Ook als het om seksualiteit gaat, verschillen mannen en vrouwen minder dan we denken. Vrouwen kunnen ook best uit zijn op seks. Ook met verschillende partners. En zo worden tal van verschillen nagegaan. Conclusie: vrouwen zijn biologisch niet ondergeschikt aan mannen.
“De cultuur bepaalt vrijwel elk aspect wat mannen en vrouwen kunnen en mogen doen,” concludeert ze op basis van antropologisch onderzoek bij een volk waarin vrouwen jagen. (176) Om een paar pagina’s verder te stellen dat de “de realiteit van zwangerschap, geboorte en lactatie natuurlijk vast(ligt)” (cursivering toegevoegd). Maar welke gevolgen die natuurlijke realiteit heeft, blijft dan wat duister.
Ze schrijft ook dat het verlies van een moeder bij de soms riskante jacht zwaarder weegt dan het verlies van een vader. Dat zijn dus toch op de biologie gebaseerde verschillen die tot cultureel andere keuzes kunnen leiden voor mannen en vrouwen.
Levensverwachting
Saini wil graag aantonen dat vrouwen even sterk als, zo niet sterker zijn dan, mannen. Ze leven langer en het bezit van twee X-chromosomen is een voordeel, onder andere bij de weerstand tegen virussen. Toch zijn vrouwen rond de zwangerschap en vooral de bevalling kwetsbaar.
Dat mannen korter leven is voor een groot deel te verklaren door cultuur en is zelfs een betrekkelijk recent fenomeen. Maar Saini haalt de stelling “vrouwen worden zieker, maar mannen sterven eerder” als een “oude wijsheid” aan, waarbij de biologie dan wel weer bepalend wordt geacht.
Gram halen
Saini schrijft dat ze haar boek niet heeft geschreven om haar “gram te halen”, nadat ze heeft verteld dat een oudere man haar vervelende vragen had gesteld over het geringe aantal vrouwen in de wetenschap. Toch heeft het hier en daar een wat bozig toontje. De wetenschap, althans grote delen daarvan, waren er steeds op gericht om vrouwen in de hoek te drukken. En zij ontmaskert dat, met de hulp van andere, recentere wetenschappers.
In het boek wordt een kritische blik geworpen op tal van onderzoeken en vaak is dat terecht. Hoe lang kijken babyjongens – en meisjes naar een gezicht of juist naar een mobile en welke conclusies kun je daaraan verbinden? Ook onderzoeken die met mensen in sociaal isolement worden gehouden, zijn niet per se representatief voor wat daarbuiten gebeurt. Dat er in de 19e eeuw in onze ogen nogal merkwaardige ideeën waren over vrouwen is waar, of beter gezegd, dat vinden velen nu. Ook in andere opzichten heeft die eeuw, waarin de moderne wetenschap zich ontwikkelde, overigens vreemde opvattingen gebaard, van schedelmeting tot magnetisme. Die context mist hier.
Niet volmaakt
Uiteindelijk probeert Saini de status van de wetenschap overeind te houden door te zeggen dat het ‘aan onszelf’ ligt dat de wetenschap niet volmaakt is. (270). Alsof er ergens een volmaakte wetenschap bestaat zonder mensen. Of gaat het om de mensen met de juiste opvattingen? Ze wil juist meer betrokkenheid van bepaalde mensen, namelijk van feministen. Ze heeft ook een volhardend geloof in ‘de feiten’, terwijl daarvoor de betrekkelijkheid van die feiten, geserveerd door tal van wetenschappers, juist werd aangetoond.
Voor mij waren het aardig wat open deuren die werden opengetrapt. “Gedurende het grootste deel van onze geschiedenis hebben mannen en vrouwen samengewerkt.” Ja, maar het gaat uiteraard over de manier waarop ze dat hebben gedaan.
Wat we aanmoeten met “de biologische feiten” die volgens haar zo belangrijk zijn, blijft onduidelijk. Levert de biologie de oplossing, of moeten het toch in de cultuur zoeken? Dat laatste lijkt me de conclusie uit Ondergeschikt die ze zelf niet met zoveel woorden trekt.
Geen reacties