Boekenstrijd

Wat zeggen de belangrijkste politieke boeken over 2017 ons? Voor de Prinsjesboekenprijs 2017, de prijs voor het beste politieke boek, waren tien boeken genomineerd. Ik las er 9 en leerde vooral over consensus en polarisatie in de Nederlandse politiek. En over de noodzaak van kiezen. Stabiliteit Wie vanaf een afstandje de Nederlandse politiek bekijkt ziet stabiliteit en continuïteit. De afgelopen 15 jaar waren er twee premiers, van twee partijen die allebei meer dan de helft van die periode in de regering zaten. Ministers werden sinds 1977 geleverd door slechts zes verschillende partijen. Nooit was er een regering zonder de deelname van minstens een partij die de vorige periode ook had geregeerd. Dramatische breuken in het beleid waren er amper. En bij de laatste verkiezingen kwam tachtig procent van de kiezers stemmen. Toch is het beeld van de Nederlandse politiek vaak anders: instabiel, wispelturig, crisis, onder druk. Maar het idee van crisis hoort nu eenmaal bij de democratie, schrijft politicoloog Tom van der Meer in  Niet de kiezer is gek. Crisis en conflict overheersen ook in de politieke boeken. “Er is iets verrot in de staat van Nederland,” schrijft hoogleraar en CDA-prominent Ferdinand Grapperhaus zelfs in  Rafels aan de Rechtsstaat. Hij…

Er is iets verrots in de staat van Nederland. Met deze parafrase van Shakespeare opent hoogleraar Ferdinand Grapperhaus zijn boek Rafels aan de rechtsstaat. Het is een aanklacht tegen de bedreigingen voor de samenhang van Nederland. Grapperhaus ziet een toename van ongelijkheden in Nederland, tussen hoog- en laagopgeleiden, oud en jong, tussen etnische groepen en tussen religies. Hij ziet de fundamentalistische islam als een van de grootste bedreigingen. Maar ook het individualisme, het populisme en het verwateren van taboes zorgen voor een ondermijning van de samenleving. Marktdenken in zorg en onderwijs leiden tot een grotere segregatie tussen mensen die de mogelijkheden weten te benutten en diegenen die steeds achteraan staan. Er ontstaat een precariaat van ongeveer vijftien procent van de bevolking dat minder kansen heeft. Dat zijn terechte zorgen over ontwikkelingen waar ook al veel over gesproken wordt en vaak niet zoveel tegen gedaan wordt. Of de inspanningen leveren minder op dan gehoopt. ‘Steeds meer’ Grapperhaus, prominent lid van het CDA, heeft de zorgen die links en rechts leven over de ondermijning van de samenleving gecombineerd, waardoor zijn betoog niet eenvoudig in dat stramien te plaatsen is. In de loop van zijn betoog gaat wel de nuance verloren. Steeds vaker…

Hans Janmaat, de leider van de Centrumpartij en de Centrumdemocraten, kon hartstochtelijk klagen over alle manieren waarop de overheid, andere politici, de media, het openbaar ministerie, rechters, de inlichtingendiensten en activisten zijn partij bestreden. Iedereen, met uitzondering van zijn beperkte aanhang, was tegen hem, daarvan was hij wel overtuigd. En daardoor had hij geen eerlijke kans gekregen. Dat kun je afdoen als de klacht van een bekrompen en kleinzielige man, die bijna alles deed om zichzelf ongeliefd te maken. Je kunt het ook als uitgangspunt nemen voor een historische studie. Want in hoeverre klopt dat beeld? Of anders gezegd, hoe werden de Centrumpartij en de Centrumdemocraten bestreden? Dat is het onderwerp van dit boek van Jan de Vetten. In de Kamer, eruit, er weer in De partijen van Janmaat hadden een roerige geschiedenis. Janmaat kwam in 1982, twee jaar na de oprichting van de Centrumpartij (CP), in de Kamer. Binnen de partij brak een zwaar conflict uit en in 1984 richtte Janmaat de Centrumdemocraten (CD) op. Bij de volgende verkiezingen verloor hij zijn zetel. In 1986 werd een bijeenkomst van Centrumdemocraten en Centrumpartij in Kedichem gewelddadig verstoord. Partijsecretaris Wil Schuurman (Janmaats latere echtgenote) verloor daarbij haar been. In 1989 won…

In 2015 noemde een van de langstzittende Nederlandse parlementariërs de Tweede Kamer een ‘nepparlement’. Geert Wilders, die was het, rechtvaardigde dat omdat de meerderheid van de Kamer het volgens hem niet eens was met de meerderheid van de Nederlanders: in dit geval over de opvang van asielzoekers. Het boek Nepparlement? – nadrukkelijk met vraagteken – is meer dan een uitgebreide factcheck van de bewering van Wilders. Het is een zorgvuldige en ook wel verontrustende analyse van de Nederlandse politieke vertegenwoordiging, die soms een beetje doorslaat. Het boek maakt duidelijk dat democratie minder makkelijk is dan je zou denken. Misschien is het wel een onbereikbaar ideaal. Smalle groep De politicologen Armen Hakhverdian en Wouter Schakel onderzochten onder andere of de verschillende groepen Nederlanders wel goed vertegenwoordigd zijn in de Tweede Kamer en in gemeenteraden. En hun conclusie liegt er niet om. ‘Een smalle groep’ uit de samenleving heeft het ambt van volksvertegenwoordiger ‘opgeëist’ en meent te mogen bepalen hoe onze samenleving eruit ziet. Die smalle groep bestaat uit de hoogopgeleiden. (toch nog zo’n dertig procent van de bevolking). Oververtegenwoordiging van hoogopgeleiden in de Kamer is makkelijk vast te stellen. Negentig procent van de Kamerleden heeft HBO of universiteit afgerond. Afkeer van…

Met lichte overdrijving kan je zeggen dat de Nederlandse politiek al heel lang saai was tot in augustus 2001 Pim Fortuyn zich aan het politieke front meldde. En het is hooguit een beetje overdreven om te zeggen dat het sindsdien niet meer saai is geweest. Dat is al een goede reden om terug te kijken op die periode waarin Pim Fortuyn en zijn directe geestverwanten hun entree maakten in de politiek. NOS-verslaggever Joost Vullings doet dat in het boek De kinderen van Pim. Straatvechter Helaas is de manier waarop hij dat doet niet zo aansprekend. Vullings heeft een groot deel van de Kamerleden die in 2002 namens de Lijst Pim Fortuyn in de Kamer kwamen gesproken en de interviews in dit boek geplaatst. Daarnaast sprak hij partijvoorzitter Peter Langendam en schreef hij portretten van de voormalige Kamerleden die niet met hem wilden spreken of die waren overleden. Dit biedt voor iemand die erbij was, zoals ik, en voor mensen die de stormachtige opkomst en ondergang van de LPF goed hebben gevolgd, een feest van herkenning. Daar is Mat Herben, de wat kleurloze man met de snor die woordvoerder werd van de meest flamboyante lijsttrekker die Nederland in lange tijd had…

Donald Trump is een bedreiging voor de Amerikaanse democratie en Amerikanen moeten daartegen in verzet komen. De geschiedenis biedt daar lessen voor. Dat is de strekking van het boekje Over tirannie van historicus Timothy Snyder. Uit het Europese verleden haalt Snyder, auteur van het boek Bloedlanden, twintig lessen die de Amerikanen in acht moeten nemen. Die lessen gelden natuurlijk in grote lijnen ook voor andere volkeren als ze met de dreiging van tirannie te maken krijgen. We moeten leren uit het verleden, waarvan anders? Onder vuur Amerikanen moeten niet denken dat de instituties hun wel zullen beschermen tegen tirannie. Die instituties liggen immers onder vuur. Ze moeten zelf handelen, door niet bij voorbaat te gehoorzamen en instituties daadwerkelijk te beschermen. Ze moeten hun beroepsethiek in ere houden, demonstreren en fysiek contact leggen met geestverwanten, niet afgaan op allerlei onzin op internet en de waarheid eerbiedigen. Voor een belangrijk deel is dat de houding die je van een kritische burger in een democratie mag verwachten. Maar overbodig zijn deze lessen niet. Het is ook in Nederland opvallend hoe sterk het taalgebruik en dus de politiek wordt beïnvloed door populistische en xenofobe stemmen. Een groot deel van het debat wordt vanuit die hoek…

Na de overwinning van Donald Trump in de verkiezingen van 2016 werd één groep aangewezen als de belangrijkste kracht achter zijn winst: de vergeten witte arbeidersklasse. Door die groep aan te spreken, die traditioneel op de Democraten stemde, wist hij Hillary Clinton te verslaan. Wat zat daar achter? Dit boek zou dat kunnen verklaren. Dit zijn de memoires van iemand uit deze klasse die zich aan dat milieu heeft ontworsteld.  Zijn herinneringen zijn nietsontziend, eerlijk, hartverscheurend en uiterst fascinerend. Ze geven een inkijkje in een wereld waar vooral clichés over worden opgedist. Hier komen die ook voorbij, nog groter en feller dan een buitenstaander ze zou durven presenteren. Maar ze worden ook genuanceerd en soms ontkracht. J.D. Vance (1984) is een hillbilly. De hillbillies zijn een bergvolk, de bewoners van de Appalachen. Ze zijn sterk gehecht aan hun onafhankelijkheid, eigenzinnig, trots, impulsief, geneigd tot geweld en verslaving, vaak arm en niet erg aangepast aan het moderne leven. Familiebanden zijn sterk en belangrijk. Ze staan ver van de mainstream Amerikaanse cultuur. Ze zijn pessimistisch,  wantrouwen de instituties en zijn vatbaar voor allerlei samenzweringstheorieën. Chaos Dat geldt ook voor Vance, die voor een belangrijk deel door zijn grootmoeder – Mamaw –  werd…

De westerse liberale democratie is veel dichter bij zijn ondergang dan we willen geloven. En de grootste bedreiging komt van binnenuit. Dat is de belangrijkste boodschap van Financal Times-journalist Edward Luce in dit essay. Toen in 1989 de Muur viel, reisde Edward Luce als student razendsnel uit Oxford naar Berlijn om er bij te zijn. Hij nam een brokje van de aflopende geschiedenis mee. De westerse, liberale democratie had gewonnen en iedereen zou dat nu inzien. Iets meer dan een kwart eeuw later staan de zaken er heel anders voor. Het aantal democratieën neemt af, niet toe. Autoritaire heersers zitten stevig in het zadel. Het economische zwaartepunt verschuift naar het oosten en China is steeds assertiever. Gevaarlijke populisten als Donald Trump komen aan de macht. De crisis van het westen is in zijn ogen een combinatie van economie en psychologie: de middenklasse profiteert niet meer genoeg en raakt daardoor gedesillusioneerd. Populistische leiders wijzen op de democratische tekorten van de liberale democratie en winnen daarmee stemmen. De elites, die jaarlijks bijeenkomen op het World Economic Forum in Davos, zijn niet in staat tot een adequaat weerwoord. Dat geldt ook voor links. Dat heeft het opkomen voor de belangen van (witte) arbeiders…

Al voor de verkiezingen van maart 2017 waren er redenen om te somberen over de toekomst van de PvdA. Betrokkenen en buitenstaanders geven hier hun analyses. Kan de sociaal-democratie op tegen identiteitspolitiek, als er zoveel moeilijke keuzes moeten worden gemaakt? 

Vele zwaktes van Europa worden in dit boek blootgelegd. Maar je kan ook overdrijven. En dat doet de Amerikaanse journalist James Kirchick.