Boekenstrijd

De Europese Unie stond de laatste jaren in het teken van crises. De financiële crisis, de eurocrisis, de Oekraïne-crisis, de vluchtelingencrisis en de Brexit volgden elkaar in hoog tempo op. De Europese leiders moesten branden blussen, dijken bouwen en reddingsvlotten uitsturen, zelfs letterlijk. Eigenlijk was de EU helemaal niet ingericht op deze vorm van politiek, schrijft Luuk van Middelaar, columnist, hoogleraar in Leiden en voormalig speechwriter en politiek adviseur van Herman van Rompuy, de eerste voorzitter van de Europese Raad. De EU en haar voorgangers waren juist gericht op het depolitiseren van allerlei kwesties. (Hoewel dat ook een vorm van politiek is). De EU was vooral goed in het bedenken van regels en niet gemaakt om snel te reageren op gebeurtenissen. Daadkracht Mede daarom had de reactie van de EU op de crises veel weg van slechte improvisatie. Regeringsleiders kwamen in allerlei samenstellingen bij elkaar, vergaderingen duurden eindeloos, daadkracht werd tot het allerlaatste moment uitgesteld. Onduidelijk was vaak wie het voortouw moest nemen: de Commissie, de Raad van regeringsleiders of misschien wel het Parlement. Die verwarring vergrootte het vertrouwen niet. Maar geleidelijk leerde de EU zich aan te passen aan zijn nieuwe rol. Bij de Brexit was de reactie van…

Hebben we Donald Trump te danken aan Michel Foucault? De Amerikaanse filosoof Susan Neiman vindt de ideeën van Foucault en andere postmoderne denkers in ieder geval medeverantwoordelijk voor de opkomst van Trump. Want Foucault ondermijnde het idee van ‘de waarheid’.  Hij stelde dat iedere aanspraak op de waarheid ook een aanspraak op de macht is. Zo verdween ‘de waarheid’ uit het zicht als een universele maatstaf. Iedere bewering is immers niet meer dan een poging de macht te grijpen. Maar hoe heeft het postmodernisme Trump geholpen? De tekst van Neiman stelt dat met grote kracht, maar de redenering erachter is lastig te volgen. Zonder het zeker te weten durf ik wel te beweren dat Trump de werken van Foucault en andere postmodernen nooit gelezen heeft. Dat hoeft uiteraard ook niet. Is Trump dan een postmodernist omdat hij een slordige omgang met de feiten heeft? Waarheid Zelfs zijn talloze leugens betekenen niet dat hij het concept ‘waarheid’ bestrijdt. Hij stelt juist dat hij – en hij alleen – de waarheid spreekt. Ook al beweerde hij twee minuten geleden het tegendeel van wat hij nu zegt. Hij beschuldigt critici van het verspreiden van nepnieuws. Het klopt dat Trumps aanspraken op waarheid aanspraken…

Opeens was Nederland rechts. In mei 2002 won de LPF 26 zetels en kwam er een centrum-rechts kabinet. Een schokgolf ging door het land. Wetenschappers en journalisten hebben de Nederlandse ‘ruk naar rechts’ tot nu toe vooral verklaard als een stem die nu eens aan het woord kwam, als de doorwerking van opvattingen van het publiek naar het politieke platform. De stemmers van Fortuyn en (later) Wilders werden afgeschilderd als een vergeten groep, die zich eindelijk kon manifesteren. De politici waren de spreekbuis van die opvattingen, een soort doorgeefluik. Maar in zijn boek over De conservatieve revolte over de Nederlandse ruk naar rechts (gebaseerd op zijn proefschrift) zet politicoloog Merijn Oudenampsen de schijnwerpers op de andere kant: op de ideeën van politici als Frits Bolkestein, Pim Fortuyn, Martin Bosma, Ayaan Hirsi Ali, wetenschappers als Paul Cliteur en Andreas Kinneging en publicisten als H.J. Schoo, Hans Wansink en vele anderen. Ideeën doen er toe, is de eerste stelling van Oudenampsen. En daarom is het zinnig om die ideeën te bekijken en niet eindeloos de gevoelens van Wilders-stemmers op te tekenen. Pragmatisme Daarvoor is wel een hobbel te overwinnen. De Nederlandse politiek, politieke wetenschap en journalistiek hebben de sterke neiging ideeën te…

Een kind is Donald Trump, president van de Verenigde Staten. Volgens zijn strateeg Steve Bannon leek hij wel negen jaar. Hij kon ook overkomen als een recalcitrante tweejarige, die niet in de hand houden is. Dat zijn nog maar twee van de vele, vele negatieve karakteristieken van president Trump in het boek Fire and Fury van Michael Wolff, razendsnel vertaald als Vuur en woede.  Zijn medewerkers beschrijven hem als een domme idioot. Hij heeft amper een inhoudelijke agenda behalve wat stokpaardjes, interesseert zich niet voor beleid, heeft weinig kennis, verdiept zich niet in zaken en leest niet of nauwelijks. Zijn informatiebron is televisie. Via drie schermen houdt hij het nieuws in de gaten op zijn slaapkamer waar hij zich vaak aan het begin van de avond terugtrekt met een cheeseburger. En hij belt, vooral met mede-miljardairs als Rupert Murdoch. En de laatste persoon die hem spreekt heeft een grote invloed op de beslissingen. Wolff beschrijft het presidentschap van Trump als voortdurende pogingen de chaos te beheersen. Dat leidde in de eerste maanden tot veel wisselingen van de wacht, met een reeks aan topadviseurs die vertrokken of de laan werden uitgestuurd. Daarnaast beschrijft Wolff de eerste negen maanden vooral als een botsing…

Journaliste-activiste Naomi Klein zet uiteen waarom verzet tegen president Donald Trump nodig is. En waarom het niet alleen om Trump gaat. Ze biedt een sterke analyse, maar haar remedie is kortzichtig en simplistisch.   In een boekwinkel in Amsterdam zag ik een klein kaartje waarin een verkoper het boek Nee is niet genoeg in warme bewoordingen aanbeval. “Naomi Klein kon wel eens onze redder zijn,” was de laatste zin. Dat Klein verering oproept zag ik eerder bij haar optreden in Tuschinski, Amsterdam, bij het verschijnen van haar boek over klimaatverandering. Naomi Klein is radicaal, maar toch acceptabel voor een breed publiek. Dat komt misschien voor een deel door haar onberispelijke voorkomen: een keurige dame. Ze is activistisch en uitgesproken, maar niet al te simplistisch opruiend. En vooral geeft ze haar lezers ondanks alle misère een opbeurend gevoel: wij staan aan de goede kant. Frankenstein ‘Nee is niet genoeg’ is in het oeuvre van Klein een beknopt werkje. Na haar omvangrijke boeken over de macht van het merk (No Logo), de werking van het neoliberalisme (De Shock Doctrine) en de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering (No Time) is dit een snel geschreven essay om de klap van de overwinning van Donald Trump…

Dit boek legt uit hoe het zit met wereldwijde ongelijkheid en hoe die zich kan gaan ontwikkelen. Duidelijker dan Piketty. En met een harde boodschap. De olifant-grafiek werd vorig jaar een begrip. Volgens sommigen was dit het enige plaatje dat je nodig had om de sociale en politieke ontwikkelingen van de afgelopen tijd te interpreteren. In deze grafiek van econoom Branko Milanovic was in een oogopslag de ontwikkeling te zien van inkomens van de wereldbevolking tussen 1988 en 2008. En dat verdeeld over de schaal van arm tot rijk. Zo werd duidelijk dat de armsten er iets op vooruit waren gegaan. De groep in het midden had duidelijk meer inkomen hadden gekregen. Maar de mensen met een tamelijk hoog inkomen, gezien op wereldschaal, waren er niet of nauwelijks op vooruit gegaan. Terwijl voor de rijksten de lijn sterk omhoog ging: de slurf van de olifant die fier omhoog steekt. Trump en Brexit De aandacht ging in het beruchte verkiezingsjaar 2016 vooral uit naar de groepen die niet hadden gewonnen: de middengroepen in de rijke landen. Het achterblijven van het inkomen van de middenklasse in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië werd door velen gezien als de verklaring voor de winst van…

Toen Sharon Gesthuizen tot Kamerlid voor de SP werd beëdigd, was ze het nog niet. Dat klinkt vreemd, maar dat heeft te maken met de interne verhoudingen binnen de SP. Gesthuizen was toen ze werd verkozen medewerker van partijveteraan Agnes Kant en dat baantje ging voor haar werk als Kamerlid. Je zou denken, Kamerlid is het hoogste ambt en het openen van de post en het bijhouden van de agenda kan iemand anders ook doen. Maar zo werkte niet, zei Kant. Tot een andere SP’er Gesthuizen op het idee bracht dat ze met haar activiteiten als medewerker moest kappen. In dit voorval zit veel van wat in Schoonheid macht en liefde regelmatig voorkomt, als het om de SP gaat. Er is een top die kan die doen wat ie wil en Gesthuizen is de goedbedoelende, maar niet zo gehaaide nieuwkomer. Maar ze ontwikkelt zich gaandeweg en gaat in de strijd tegen het partijbestuur. Huilen De bad guy in het verhaal van Gesthuizen is Jan Marijnissen, die met verbaal overwicht, sarcasme en een loyale club vertrouwelingen de macht uitoefent. Zeker in het begin van haar carrière wordt Gesthuizen brullend tot de orde geroepen als ze zich kritisch opstelt. Anderen overigens ook….

Al op de tweede pagina van Niet de kiezer is gek is een nuchtere boodschap te lezen. “De gedachte dat de democratie in crisis is, bestaat al zo lang als de democratie zelf.” Politicoloog Tom van der Meer wil dat crisisdenken toch bestrijden of beter gezegd wil hij de crisis op de juiste plek lokaliseren. Zijn stelling: de Nederlandse democratie functioneert prima. Maar de gevestigde partijen hebben grote problemen. Daar doemt een gevaar op. Want als deze partijen vasthouden aan hun oude ideeën over meerderheidsregeringen en partijpolitieke benoemingen ‘dreigt de politiek op den duur te verlammen’. In dit boekje ontzenuwt Van der Meer op analytische wijze tal van waandenkbeelden over de Nederlandse democratie. Hij toont aan dat veel van de voorgestelde remedies de veronderstelde kwalen niet oplossen. Niet het democratische stelsel moet worden veranderd, maar de bestuurscultuur. Er is meer lef nodig in de politiek. Vertrouwen Vaak wordt betreurd dat het vertrouwen in de politiek zo laag is. Maar in een democratie is onvoorwaardelijk vertrouwen in de politiek helemaal niet nodig. Democratie is georganiseerd wantrouwen, en je zou kunnen zeggen dat dictatuur georkestreerd vertrouwen is. In landen als Qatar en China heeft 94 procent van de ondervraagden vertrouwen in regering…

Toen ik nog in de Tweede Kamer werkte als politiek verslaggever kon ik me wel eens ergeren aan eindeloze debatten met een stoet van politieke dwergen. Iedereen mocht zijn zegje doen en de klok tikte door. Toegegeven, het is niet een erg principiële ergernis, en zelfs niet zo respectvol voor al die democratisch gefundeerde meningen. Het was gewoon ongeduld. Toch was het deels dezelfde ergernis die de Kamer ertoe bracht om vorig jaar maatregelen te nemen tegen zetelrovers, Kamerleden die uit het fractie vertrekken, maar hun zetel niet opgeven. Die zouden onder andere de ‘efficiëntie’ van het parlementaire bedrijf bedreigen. Ze krijgen voortaan minder spreektijd en minder geld, in de hoop dat het verschijnsel dan minder vaak voorkomt. Veiligheidsklep Geerten Waling, schrijver van het boek Zetelroof, keurt die maatregelen stellig af. Hij verdedigt de ‘zetelroof’ als een veiligheidsklep in het democratische systeem. Volgens hem kan het zelfs een oplossing zijn voor de al te grote macht van partijen. Hij gebruikt een politicologische en een historische invalshoek. In het historische deel beschrijft Waling tien van de 58 gevallen van zetelroof in de Tweede Kamer uit de afgelopen honderd jaar, van een Limburgse separatist tot PvdA’er Jacques Monasch. Vaak ging aan het…

Moet de utopie nieuw leven worden ingeblazen? Hans Achterhuis, lang een verklaard tegenstander van de utopische gedachte, vindt nu van wel. Maar dan wel met mate. Sinds Thomas More in 1516 zijn boek Utopia liet verschijnen is de zoektocht naar een betere wereld gaande. Dit boek biedt een beknopt overzicht van de discussies over utopieën, die maar vaak mislukten of uitliepen op gewelddadige dystopieën.   Tijdgeest Koning van Utopia is ook een gedeeltelijke intellectuele autobiografie van de voormalige Denker des Vaderlands. Hij toont hoe hij (ook) een vertegenwoordiger van de tijdgeest was. In de jaren zeventig was hij positief over Mao Zedong en hield diens utopische teksten ‘grotendeels voor waar en waarachtig’. Na de val van de Muur bekritiseerde hij het utopische denken en argumenteerde dat dit naar een totalitaire samenleving zou leiden. Een paar jaar na de financiële crisis leverde hij kritiek op het ongeremde kapitalisme in Utopie van de vrije markt. Ook in dit boek stelt hij zich voor als vertolker van de tijdgeest. ‘De tijd’ is ‘rijp’ voor een herijking van het utopische gedachtegoed, aldus Achterhuis. Basisinkomen Hiermee komt hij dus terug op zijn eerdere verwerping van het utopisme. Hij ziet ruimte voor wat hij mini-utopieën noemt…