Boekenstrijd

Bij de zelfscankassa in de Albert Heijn kan je kiezen voor een korte kassabon. Dat scheelt papier. De Speld maakte er een item over: Klimaatverandering stopgezet door vrouw die kiest voor korte bon. ‘Ik ben gek op deze planeet, dus de keuze was makkelijk gemaakt’, zei de 25-jarige Marline. De grap was voor mij goed getimed: die verscheen toen ik Een beter milieu begint niet bij jezelf van Jaap Tielbeke aan het lezen was. Het leek een van zijn belangrijkste punten goed te illustreren: individuele acties van consumenten helpen niet om grote milieuproblemen op te lossen. En ja, ik word ook moe van advertenties van energiebedrijven die doen alsof ze de groenste ter wereld zijn. Of die de bal handig terug leggen bij hun klanten. Zoals Vattenfall adverteert met de slogan: klimaatverandering: kun jij er wat aan doen? Zo heeft Tielbeke meer goede punten. Hij keert zich tegen de neiging om het klimaat als een grote rekensom te zien. En tegen de technofix van de ecomodernisten die denken dat techniek, vooral kernenergie en geo-engenineering, ons gaat redden. ‘De moeilijke route’ Maar er is ook veel wat schuurde tijdens het lezen. Dat begon met de pretentie ervan. ‘In dit boek kies…

De journalisten Jodi Kantor en Megan Twohey van The New York Times beschrijven in dit boek nauwgezet hun onderzoek naar de seksuele wandaden van filmproducent Harvey Weinstein. Het kostte hen veel moeite om vrouwen ervan te overtuigen mee te werken aan hun verhaal. Ook probeerde Weinstein op allerlei manieren de publicatie te dwarsbomen, onder andere door te dreigen met rechtszaken. Uiteindelijk lukte hem dat uiteraard niet. Hun artikelen beschrijven nauwgezet hoe Weinstein te werk ging en actrices, maar ook werknemers van zijn bedrijf intimideerde of erger. Heel veel mensen in zijn omgeving wisten ervan, maar hielden heel lang hun mond. Anderen werkten actief mee aan zijn praktijk, bijvoorbeeld door schikkingen te treffen met de misbruikte vrouwen. Ze kregen geld in ruil voor stilte. De publicatie van Kantor en Twohey droeg bij aan de internationale #metoo-beweging en bracht veel vrouwen ertoe om over seksuele intimidatie te spreken. Kavanaugh De twee laatste hoofdstukken beschrijft de getuigenis van Christine Blasey Ford tegen kandidaat-opperrechter Brett Kavanaugh. Dit is een beetje een vreemde eend in de bijt, want Kantor en Twohey waren hierbij veel minder nauw betrokken. Zoals bekend leidde de klacht van Ford nergens toe; Kavanaugh werd benoemd als opperrechter. Het allerlaatste hoofdstuk beschrijft…

Opvallend veel bijdragen aan het publieke debat gaan tegenwoordig over dat debat. Praten we wel goed met elkaar? Is er wel een echt debat of is er alleen maar polarisatie en gescheld? Ook filosoof en schrijver Coen Simon buigt zich over dat soort vragen in deze bundeling van korte stukjes. Hij gaat onder meer in op het effect van diverse media en de discussie over de rol van experts en journalisten. Van de laatste beroepsgroep heeft hij geen hoge dunk: journalisten stellen zich te veel op als medespeler en te weinig als toeschouwer. Met als dieptepunt Frits Wester die de persconferentie van Mark Rutte overnam en uit een uitgelekt kabinetsstuk ging voorlezen. De journalist grijpt naar de macht en de amusementswaarde van politiek nieuws ontmenselijkt de politici, aldus Simon. De invloed van internet en sociale media komt uiteraard aan bod. “We zijn verdwaald in een zee van informatie,” schrijft hij. Toch willen weinig mensen terug naar de tijd voor internet. Simon sombert wat af, maar dat doet hij op opgewekte toon. Hij voert onder andere de kunst en de kunstkritiek aan als nieuwe vormen van debat en zingeving. Maar dan niet met de simplificerende sterren of ballen, die de discussie…

Alexander Klöpping, inderdaad bekend van DWDD, wil de lezer deelgenoot maken van zijn fascinatie voor WikiLeaks, een ‘retespannend’ verhaal. Nu is fascinatie mooi, maar die kan ook verblinden. Het verhaal van WikiLeaks gaat volgens hem om de ‘clash’ tussen internetcultuur en establishment, een keerpunt voor de journalistiek en een verschuiving in de verhouding tussen burger en overheid. Dat zijn grote woorden, en het is een manier om naar de zaak te kijken, maar Klöpping gaat daar verder amper op in.  Klöpping schrijft vlot, maar soms wel erg ronkend terwijl op veel boeken het Engels door de tekst heen schemert. Het boek bestaat uit nog geen tien korte hoofdstukken. Veel diepgang heeft het niet, wat Klöpping zelf ook erkent. Maar soms is het bijna kinderachtig. De ondertitel is 'Alles wat je niet mocht weten', maar mensen die de zaak redelijk gevolgd hebben weten bijna alles wat in dit boek staat al.

Dit werkje van 150 pagina’s dat onder de titel Julian Assange, de man die de wereld verandert, op de markt is geslingerd schiet heen en weer tussen heiligenverering en kritische beschouwing. Het doet boude beweringen zonder die degelijk te onderbouwen. En dat allemaal over ‘de man die zo mysterieus is en zo vol geheimen’.   De Duitse schrijfsters, die er geen blijk van geven dat ze een speciale band met Assange hebben, zien in zijn optreden vooral een uiting van de woede van de burgers, en het wantrouwen ten opzichte van de overheid. Het is een conclusie die duidelijk geïnspireerd is op de Duitse situatie: ‘Wutbürger’ (woedende burger) was daar het woord van het jaar 2010. Er zit iets in, maar ze vegen te makkelijk zaken op één hoop. Wat Assange werkelijk nastreeft is moeilijk te doorgronden, schrijven ze. Maar hun eigen weergave van zijn wereldbeeld is rommelig.   Ze zien in Assange en met name zijn eigenzinnige optreden het grootste probleem van de organisatie. Assange is een alleenheerser, die niet naar anderen luistert. Maar de schrijvers melden ook dat hij is ‘verschenen ‘ om de wereld te verbeteren. “Omdat tegenspoed hem alleen maar stimuleert, zal hij ook in de…

WikiLeaks, dat is Julian Assange. En dan een hele tijd niemand. En daarna nog een hele tijd niemand. En dan misschien een paar andere mensen, die een rolletje mogen spelen. Dat is de indruk die oprijst uit de diverse boeken over WikiLeaks en het wordt bevestigd door de herinneringen van een van die andere medewerkers: Daniel Domscheit-Berg, als Daniel Schmidt een tijd lang onder andere woordvoerder bij WikiLeaks. Een paar jaar lang werkte Domscheit-Berg intensief samen met Assange. Maar een gelijkwaardige verhouding was het nooit. Assange had de leiding, hoe chaotisch hij ook was. De beter gedisciplineerde en zakelijkere Domscheit-Berg probeerde zoveel mogelijk dingen in goede banen te leiden. Maar dat gebeurde altijd binnen de marges die Assange stelde. Uiteindelijk botste de twee en vertrok Domscheit-Berg bij WikiLeaks.

Met een telefoontje naar de hoofdredacteur betrok de  Britse krant The Guardian The New York Times bij het WikiLeaks-project. Het was dus geen initatief van de New York Times zelf en misschien verklaart dat waarom de redactie van die krant altijd meer afstand van Julian Assange en WikiLeaks heeft gehouden dan de Britse collega’s. Zo weigerde The NY Times een link naar de website van WikiLeaks op de eigen site te plaatsen. Die afstandelijkheid is te merken in het e-boek van The New York Times over de ervaringen met WikiLeaks. Het bevat een inleiding en verantwoording van hoofdredacteur Bill Keller, een behoorlijk evenwichtig en uitgebreid portret van Assange, een korter stuk over Bradley Manning en een verzameling artikelen uit de krant, zowel over de documenten van WikiLeaks als meer beschouwende stukken.

Wie zoekt naar een gedegen werk over Wikileaks komt op dit moment uit bij het boek van Marcel Rosenbach en Holger Stark, redacteur en hoofdredacteur van Der Spiegel. Het mag een cliché zijn, maar het heeft een Duitse degelijkheid, abstractieniveau en grondigheid die in de Anglo-Saksische boeken over het onderwerp niet gehaald wordt. Beide auteurs hebben veel over computers, hackers en privacy geschreven en zitten dus minder in de hoek van het buitenlandse nieuws. Ze gaan diep in op de achterliggende ideeën van WikiLeaks, zoals vooral verwoord door Julian Assange. Verlichtingsfilosoof Immanuel Kant en de ideeën van 1968 komen voorbij. De schrijvers van Der Spiegel plaatsen de opkomst en aanpak van WikiLeaks in het kader van de hacker-filosofie. “Alleen al het besef dat er potentieel niets verborgen blijft, dat alles in het licht van de openbaarheid kan worden gerukt, moet tot een betere wereld leiden, zo is de gedachte,” zo vatten ze de ideologie samen waaronder Assange werkt. Ze onderzoeken of Assange ‘links’ genoemd kan worden en concluderen dat hij niet in het traditionele linkse kamp past. Daarvoor staat hij te wantrouwend tegenover de staat en dogma's uit dit kamp.  

Het leek de ideale combinatie: de onthullingsite WikiLeaks en de  Britse krant The Guardian. De een beschikte over een schat aan documenten uit geheime Amerikaanse databases, de ander over een sterk journalistiek apparaat, een gevestigde naam in de wereld en de juiste progressieve instelling. Een tijdje ging de samenwerking goed. Beide partijen profiteerden. Julian Assange, voorman van WikiLeaks werd ‘de beroemdste man ter wereld’. The Guardian kon pagina na pagina vullen met onthullingen. Maar ideaal was het niet, zo blijkt uit het boek van David Leigh en Luke Harding  twee redacteuren van The Guardian. Dat gaat niet zozeer over WikiLeaks, als over de samenwerking tussen de krant en de website en dan vooral Julian Assange. En misschien nog wel meer is het een afrekening met Assange in de vorm van een lang uitgesponnen karakatermoord.

Gratis maar niet goedkoop is de leus van dagblad De Pers. Amper drie jaar na het begin is er al een biografie van het ontstaan en de woelige eerste periode. Wetenschapsjournalist Govert Schilling vertelt met veel vaart het verhaal van initiatiefnemer Cornelis van der Berg, investeerder Marcel Boekhoorn, hoofdredacteur Ben Rogmans en de jonge en onstuimige redactie. Het opzetten van De Pers was een waanzinnig avontuur, een roller coaster, zo wordt ons meer dan eens verteld. Een gratis kwaliteitskrant bestond nog nergens. De aspiraties van vooral de eigenzinnige Van der Berg waren groot. Het gratis dagblad zou de verhoudingen in de vaderlandse pers omver kegelen, de beste en grootste krant van Nederland worden.