“Wat is voor jullie de essentie van het idee van Europa?,” vroeg oud-VVD-Kamerlid Arend-Jan Boekestijn een paar jaar geleden op Twitter. “De twijfel,” antwoordde ik. Het vermogen overal een vraagteken achter te plaatsen, kenmerkt Europa nu. Zekerheden zijn er amper, vragen des te meer. In zijn boek Het seculiere experiment beschouwt Hans Boutellier twijfel, diepe twijfel zelfs, als het wezenskenmerk van de westerse samenleving. We kunnen overal aan twijfelen sinds God uit het openbare leven is verdwenen en als centrale, zingevende figuur heeft afgedaan. De absolute claim op de waarheid is bijna lachwekkend geworden, als die tenminste geen bedreigende vormen aanneemt. We leven in het seculiere tijdperk: een unieke situatie waarin religie geen grote rol heeft. (De Sovjet-Unie, waar religie van staatswege was gemarginaliseerd, blijft buiten beschouwing. Terecht misschien, want God is allang terug in Moskou.) De vader van Boutellier waarschuwde er tegen: zonder God zou het een zooitje worden. Zonder de normerende en samenbindende kracht van religie zou iedereen doen wat hem of haar het best uitkwam en zou de chaos uitbreken. Maar zonder God werd het geen zooitje, zoals Boutellier heeft uitgezocht (en we iedere dag kunnen ervaren). Criminaliteitscijfers daalden, na een aanvankelijke stijging. Dat ging wel gepaard met…
Korte inhoud: Een uitleg en geschiedenis van het begrip nationalisme door hoogleraar Europese Studies Joep Leerssen (UvA). Hij probeert de verwarring tussen de begrip natie, staat en dergelijke op te helderen. Gaandeweg wordt steeds duidelijker dat Leerssen weinig in het nationalisme ziet: het is de opmaat naar groepsdenken en xenofobie. Alleen een verlicht patriottisme kan er mee door. Stelling van het boek: Nationalisme is een gevaarlijke misvatting. Stijl: Toegankelijk genoeg voor het doel van een inleiding. Geschikt voor: Iedereen die meer van nationalisme wil weten en niet bang is voor een kritische benadering.
De rokerige achterkamer waar politici hun deals sloten is uit de gratie geraakt. Na de aanval van Pim Fortuyn op de traditionele vorm van politiek is het schimpen op deze manier van politiek bedrijven populair. En ook al willen partijen niet meer geassocieerd worden met de regentenmentaliteit die zo lang de Nederlandse politiek bepaalde, is de kritiek zeker niet verstomd.
Korte inhoud: Mensenrechten zijn niet het logische vervolg op de vrijheidsstrijd van de westerse mens door de eeuwen heen, maar hebben pas recent hun bijna heilige status gekregen. Mensenrechten gaan nu boven de politiek uit, hebben het laatste woord. Maar het is de vraag of dat zo moet blijven. Stelling van het boek: Mensenrechten zijn de laatste utopie. Stijl: Vrij zwaar academisch. Geschikt voor: mensen die zich bezig houden met mensenrechten en daar kritisch naar durven kijken.
Korte inhoud: De oorzaken van conflict en de manieren om ook in een conflictrijke omgeving de vrede te bewaren. Achterhuis en Koning identificeren zes instituties die helpen om conflicten op een vreedzame manier uit te beslechten, waaronder de rechtspraak, democratie maar ook sport en de opvoeding tot mondigheid. Dit boek waaiert echter veel breder uit, onder andere naar het onderscheid tussen traditionele en moderne beschavingen. Stelling van het boek: Het is mogelijk de vrede te bewerkstelligen. Stijl: Academisch. Laag tempo. Geschikt voor: Mensen die een grondige verkenning van dit thema niet schuwen.
Korte inhoud: Landen falen omdat de economische en politieke instellingen ten goede komen aan een kleine groep en de meeste anderen uitsluiten. De schrijvers illustreren dit aan de hand van tal van voorbeelden uit een groot deel van de geschiedenis. Alleen landen die er in geslaagd zijn een groot deel van de bevolking te betrekken bij de economische en politieke ontwikkelingen zijn succesvol en zullen dat blijven. Stelling van het boek: It’s the history, stupid. (dus niet de economie) Stijl: Academisch, maar wel toegangelijk. Wat herhalerig. Geschikt voor: iedereen die een verklaring zoekt voor het succes van bepaalde landen en het falen van andere. Of politieker gezegd die wil weten waarom het Westen economisch en politiek succesvol is en de rest niet, minder of slechts tijdelijk.
Korte inhoud: Een onderzoek naar de leugen in de internationale politiek, gebaseerd op theorie en voorbeelden. Duidelijk geïnspireerd door de leugens van de Amerikaanse regering rond de inval in Irak in 2003, maar met een verrassende conclusie. Stelling van het boek: Er wordt minder gelogen in de internationale politiek dan je zou denken. Stijl: Licht academisch. Geschikt voor: Mensen die denken dat politici altijd liegen, iedereen die in internationale betrekkingen is geïnteresseerd.
Korte inhoud: Aan de hand van de dreiging van een invasie van zombies legt de schrijver hoe over internationale politiek gedacht wordt. Op een luchtige manier, maar met een serieuze ondertoon, geeft hij inzicht in de ideeën over de betrekkingen tussen landen. Stelling van het boek: Zombies lenen zich uitstekend voor een verhaal over hoe internationale politiek werkt. Stijl: Grappig, maar toch serieus. Geschikt voor: Een breed publiek. Iedereen die inzicht wil krijgen in de verschillende manieren waarop over internationale politiek wil krijgen. En voor iedereen die zich afvraagt wat er gebeurt als er een zombieinvasie komt. Waardering:
Hoe kan het dat sommige dictaturen na jaren of zelfs decennia razendsnel verdwijnen? En wat kunnen tegenstanders van de dictatuur eraan doen om zo’n proces in gang te zetten? De Amerikaan Gene Sharp schreef daarover al jaren geleden een kort en inzichtelijk boekje dat door de gebeurtenissen in de Arabische wereld weer actueel is. Zijn werk is een bijna zuiver theoretische analyse van de dictatuur, gekoppeld aan praktische adviezen. Voorbeelden staan er amper in, maar daardoor is het een heel dun boekje gebleven. Sharp gaat ervan uit dat dictaturen niet kunnen bestaan zonder steun en medewerking van grote groepen van de bevolking. Als die steun wordt opgezegd, die medewerking wordt gestaakt, dan stort de dictatuur in.
Zijn gedeelde waarden nodig om een samenleving bij elkaar te houden, of is de rechtstaat voldoende? Het is een vraag die de laatste jaren steeds weer terugkomt. Discussies over symbolen – hoofddoekjes, handen schudden, doen het goed. Met name rechtse politici hebben gehamerd op ‘normen en waarden’ die het cement voor de samenleving moeten vormen. Publicist Ian Buruma, bekend van zijn boek over de moord op Theo van Gogh, heeft deze vraag systematisch behandeld in een kort boekje, dat desalniettemin een groot terrein beslaat. In de Kulturkampf kiest Buruma op diverse punten een positie tussen de uitersten, maar hij is niet minder uitgesproken.