Boekenstrijd

De democratie staat onder druk. Althans, een deel van de bevolking is ontevreden met de huidige vorm van democratie. Dat is het uitgangspunt van De black box democratie van Dilara Bilgiç. Ze stelt een grondige verbouwing voor van de staatsinrichting van Nederland. En dat in een boekje van ruim 100 pagina’s. Wat is precies het probleem van de democratie? Bilgiç begint met de uitspraak van Geert Wilders over het ‘nepparlement’. Het parlement houdt er andere meningen op na dan het gros van de bevolking. In ieder geval een deel van de bevolking is ontevreden, stelt Bilgiç. In haar speurtocht naar de oorzaken gaat ze te rade bij allerlei filosofen en denkers, van Plato tot David van Reybrouck. Ze gaat in op wat ‘waarheid’ is. Is dat wat overeenkomt met de werkelijkheid? Of is de waarheid dat wat nuttig is voor een bepaald doel? Ze verwijst naar Donald Trump, die ziet wat hij wil zien. De ambitie van de auteur is om deze beide visies te verenigen. Dat kun je ambitieus noemen. Koningin Wilhelmina Verkiezingen zijn voor haar niet de oplossing, eerder een onderdeel van het probleem. Ze vertrouwt liever op lotingen, zoals David van Reybrouck ook betoogde in zijn pamflet…

Op 17 november 2020 5.00 uur, Nederlandse tijd, verscheen het eerste deel van de memoires van president Barack Obama. Voor Athenaeum Boekhandel schreef ik deze bespreking. In Een beloofd land (A Promised Land), het eerste deel van zijn presidentiële memoires dist Barack Obama sappige verhalen op, brengt hij zijn dilemma’s naar voren en toont hij zijn trots en zijn zwakke kanten. Het nu verschenen eerste deel van 864 pagina’s eindigt met de dood van Osama bin Laden in 2011. Bracht Obama de verandering die hij beloofde? Waarom moet jij zo nodig president worden, vroeg Michelle aan haar echtgenoot Barack Obama. Ze had nogal twijfels over deze stap, leek er zelfs een veto over te willen uitspreken. In december 2006 stelde ze de vraag indringend tijdens een vergadering met medewerkers van Barack. Denk je eens in wat er gebeurt als ik als president ingehuldigd word, zei Obama. (….) Het boek eindigt met een hoofdstuk over twee tegenspelers: Osama bin Laden en Donald Trump. De New Yorkse vastgoedmagnaat had aanvankelijk sporadisch contact met Obama. Van zijn aanbod een ‘prachtige balzaal’ op het terrein van het Witte Huis te bouwen, werd geen gebruik gemaakt. Later begon Trump te beweren dat Obama niet in de VS…

Bij de zelfscankassa in de Albert Heijn kan je kiezen voor een korte kassabon. Dat scheelt papier. De Speld maakte er een item over: Klimaatverandering stopgezet door vrouw die kiest voor korte bon. ‘Ik ben gek op deze planeet, dus de keuze was makkelijk gemaakt’, zei de 25-jarige Marline. De grap was voor mij goed getimed: die verscheen toen ik Een beter milieu begint niet bij jezelf van Jaap Tielbeke aan het lezen was. Het leek een van zijn belangrijkste punten goed te illustreren: individuele acties van consumenten helpen niet om grote milieuproblemen op te lossen. En ja, ik word ook moe van advertenties van energiebedrijven die doen alsof ze de groenste ter wereld zijn. Of die de bal handig terug leggen bij hun klanten. Zoals Vattenfall adverteert met de slogan: klimaatverandering: kun jij er wat aan doen? Zo heeft Tielbeke meer goede punten. Hij keert zich tegen de neiging om het klimaat als een grote rekensom te zien. En tegen de technofix van de ecomodernisten die denken dat techniek, vooral kernenergie en geo-engenineering, ons gaat redden. ‘De moeilijke route’ Maar er is ook veel wat schuurde tijdens het lezen. Dat begon met de pretentie ervan. ‘In dit boek kies…

Toen ik klein was, keek ik graag naar de tv-serie De man van zes miljoen. Dat was een man met bovenmenselijke krachten. De operaties om hem te verbeteren na een ongeluk hadden maar liefst zes miljoen dollar gekost. Hij kon geweldig hard rennen en had een bionisch oog. Deze man was wat we nu een cyborg noemen, maar met een normaal uiterlijk. De fantasie van deze verbeterde mens kan in snel tempo werkelijkheid worden, schrijft Peter Joosten in Supermens. Maar dat is niet alleen een gunstige ontwikkeling. Er zitten veel haken en ogen aan het verbeteren van de mens met allerlei technieken, zo maakt hij gaandeweg duidelijk. Joosten heeft in Supermens in de eerste plaats een overzicht gemaakt van bestaande en mogelijk toekomstige technieken om mensen te verbeteren. Dat gaat van het innemen van pillen voor de bevordering van concentratie en supervoeding (boterkoffie) tot het klonen van mensen en het uploaden van breinen. Dat is een heel breed scala; misschien had dat iets beter afgebakend kunnen worden. Er zit een wereld van verschil tussen koud douchen en je lichaam laten invriezen in de hoop ooit weer tot leven gewekt te worden. Toch worden ze in een hoofdstuk behandeld. Joosten gebruikt…

Wie president Trump over China hoort spreken, kan in zijn intonatie soms een nauw verholen agressie horen. Zeker als hij het heeft over het ‘virus from China’ (uitgesproken als ‘Tsjynáá’), het coronavirus. China heeft de wereld daarmee opgezadeld, zo heeft hij vaak gezegd. Zo werd de pandemie een nieuw onderwerp in de rivaliteit tussen China en de VS. En die nog niet afgesloten episode past dus prima in het betoog van Kishore Mahbubani. De ervaringen van het eerste half jaar van de coronacrisis bevestigen belangrijkste stellingen van Mahbubani, althans dat schrijft hij zelf in het nawoord voor de Nederlandse editie van zijn boek Heeft China al gewonnen?. De VS handelden incompetent, zonder na te denken. China, en andere Oost-Aziatische landen, handelden competent en pragmatisch. Er zal nog zeker twintig jaar politieke strijd tussen de VS en China zijn, voorspelt Mahbubani, een van de bekendste Azië-eist-zijn-plaats-op-denkers. Die strijd gaat over de vraag welk land het belangrijkst en invloedrijkst zal zijn. Maar in tegenstelling tot de Koude Oorlog heeft de VS in deze nieuwe confrontatie geen strategie voor de benadering van zijn belangrijkste rivaal. De VS doet eigenlijk maar wat, zonder goed na te denken. Mahbubani zet in het begin van zijn…

Het was tijdens een concert van de Eagles of Death Metal in de Bataclan dat de jihadisten toesloegen. In november 2015 was de Parijse concertzaal de locatie van een van de gruwelijkste en dodelijkste terreuraanslagen in Europa. Negentig mensen kwamen om, honderden raakten gewond, de drie terroristen werden gedood. Lola en Samy waren allebei in de Bataclan op die avond. Lola als bezoeker, mee met een vriendin die een kaartje over had. Samy was een van de aanslagplegers, misschien doodde hij Lola wel. Hijzelf kwam om door politiekogels. En een paar jaar later zaten George Salines, vader van Lola, en Azdyne Amimour, vader van Samy, tegenover elkaar. Ze spraken met elkaar over hun kinderen, over hun eigen levens, over de islam, radicalisering, Frankrijk, Algerije en Egypte, complotten en muziek. Het initiatief nam Amimour. Hij benaderde Salines, die voorzitter was geweest van een vereniging van slachtoffers en nabestaanden. Zonder controverse was dat niet. Niet alle nabestaanden konden deze poging tot dialoog waarderen. De gesprekken van de twee zijn de moeite waard. Amimour, een man van vele beroepen, vertelt over zijn leven in Algerije, en later elders in het Midden-Oosten. Uiteindelijk kwam hij naar Frankrijk, maar hij was vaak weg. Droeg zijn…

Zo’n beetje iedereen hier heeft het gelezen. Dat zei ChristenUnie-fractievoorzitter Gert-Jan Segers in de Tweede Kamer over het boek Fantoomgroei. Prachtige reclame uiteraard en ik kon niet achterblijven. Het uitgangspunt van Fantoomgroei is een rapport van de Rabobank uit 2018. In dat rapport wordt gesteld dat de inkomens van Nederlanders de afgelopen veertig jaar ver achter zijn gebleven bij de groei van de economie. Sander Heijne, onder andere oud-economieredacteur bij de Volkskrant, en Hendrik Noten, die werkte bij een werkgeversorganisatie, wilden uitzoeken hoe dat kon.  Expedition Robinson Die zoektocht leidt hen langs belangrijke punten in de economische geschiedenis van Nederland. En daar blijft het niet bij. Ze onderzoeken ook de internationale herkomst van onze ideeën over economie. Waarom denken we dat als de economie groeit mensen ook rijker worden? Wat is ‘de economie’ eigenlijk? Om met dat laatste te beginnen: de auteurs komen met een eigen definitie, die ik iets inkort: Economie is het vermogen van een groep mensen om samen een probleem op te lossen. Dat is aardig gevonden, maar het lijkt me meer een omschrijving van Expedition Robinson. Een groep mensen op een eiland moet samen problemen oplossen. Maar als het over economie gaat, is de vraag welke…

Er zijn talloze verklaringen voor de verkiezingsoverwinning van Trump en de victorie van Brexit. Michael Sandel, filosoof aan Harvard, voegt er vrij laat nog een aan toe. Niet economische ongelijkheid of xenofobie, maar een gevoel van miskenning is de drijfveer van de Brexit/Trump stemmers. En dat gevoel wordt veroorzaakt doordat ongelijkheid wordt gerechtvaardigd door te wijzen op prestaties. Wie rijk is, zal dat verdiend hebben. Wie succes wil hebben in het leven, moet goed scoren om op een topuniversiteit als Harvard terecht te komen. Maar wie niet slaagt, zal dat dan wel aan zichzelf te danken hebben en wordt vernederd. Deze mensen nemen wraak door op ‘de tegenpartij’ te stemmen. De populistische onvrede is een protest tegen de tirannie van verdienste, schrijft Sandel stellig. Dat systeem waar ze zich tegen keren is de meritocratie, een begrip waar Sandel zijn boek omheen heeft gebouwd, maar hij niet heeft gedefinieerd. Is het een ethiek, een praktijk, een maatschappijvorm of van alles wat? Voor een belangrijk deel gaat dit boek over de toelating tot de Amerikaanse topuniversiteiten, waarmee Sandel dicht bij huis blijft. Maar het gaat ook om de rechtvaardiging van verschillen in welvaart en om de politieke mythe waarin een krantenjongen miljonair…

Voor NRC besprak ik het boek Foretelling the end of capitalism.  Intellectual misadventures since Karl Marx  Lees de recensie. Komt het einde van het kapitalisme nu dan echt? In een fascinerende ideeëngeschiedenis boort Francesco Boldizzoni de verwachtingen de grond in. Conclusie: Wie nu nog het einde van het kapitalisme wil verkondigen, doet er goed aan eerst dit boek te lezen. Zie over dit thema ook: Postkapitalisme Karl Marx Kapitaal en ideologie

Voor de Nederlandse Boekengids besprak ik het boek Slowdown: The End of the Great Acceleration—and Why it’s Good for the Planet, the Economy, and Our Lives van de Britse geograaf Danny Dorling. Revoluties zijn van gisteren, onze tijd kenmerkt zich door vertraging, zo stelt Danny Dorling in zijn nieuwe boek Slowdown. Addie Schulte weegt de prognoses van de geograaf en merkt op dat diens observaties en wensen niet zelden door elkaar heen lopen. Het perspectief van de slowdown is zeer welkom, tegenover het heersende beeld van de immer sneller gaande vooruitgang. Lees de recensie. Lees ook mijn interview met Danny Dorling in NRC.