Boekenstrijd

Nadat in juni 1950 de Koreaanse Oorlog is uitgebroken stuurt de Nederlandse regering met enige tegenzin  een detachement vrijwilligers naar het strijdtoneel. De communistische inval in Zuid-Korea is door de Verenigde Staten, onder de vlag van de Verenigde Naties, beantwoord met militaire bijstand. Om politieke redenen is deelname van zoveel mogelijk landen gewenst. In het Nederland van de wederopbouw zijn er tal van redenen om huiverig te staan tegen over daadwerkelijke deelname aan de strijd. De herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en de strijd in Nederlands-Indië zijn nog vers. De Nederlandse strijdkrachten zijn zich juist aan het hergroeperen in Navo-verband. Dan zijn er nog de kosten. Maar de band met de Amerikanen drukt zwaarder. Nederland kan niet achterblijven.  

Londen, Tweede Wereldoorlog. Dat klinkt naar grappen over surrogaatkoffie, met het gedreun van inslaande bommen op de achtergrond. Maar in deze ambitieuze roman laat Sarah Waters de oorlogscliché's ver achter zich.

Een elegante, poëtische novelle over tweelingzussen die een beschermd leven leiden. Als ze in de Eerste Wereldoorlog als vrijwilligsters naar Frankrijk gaan – om de frontsoldaten bij te staan – komt hun onderlinge band onder druk te staan.

Een paar jaar geleden brak in militaire kringen een relletje uit over de kleur van de nieuwe baret voor de Koninklijke Landmacht. Die zou groen worden, maar dat was tegen het zere been van het Korps Commandotroepen. De groene baret was hun onderscheidingsteken en het kon niet dat zomaar iedere soldaat die op zou mogen zetten. Na een jaar kregen de commando’s hun zin. Zo’n voorbeeld van een conflict over een schijnbaar onzinnig symbool zou precies in het straatje van Martin van Creveld passen. In zijn nieuwste boek Oorlogscultuur betoogt hij uitvoerig dat juist allerlei onnuttige zaken, van versieringen van wapens tot herdenkingsrituelen, oorlog maken tot wat het is. Zonder oorlogscultuur geen oorlog. En een tijd zonder oorlog is niet alleen onwaarschijnlijk, die zou misschien ook wel minder leuk zijn.

Boeken en films over de Vietnamoorlog gaan vaak over Amerikanen. De Vietnamezen zijn niet veel meer dan figuranten die bijdragen aan de oosterse sfeer, als in het zwart geklede guerrillastrijders, tandeloze oudjes of vertegenwoordigers van het incompetente regeringsleger. De schaduw van de wapens van de Koreaanse schrijver Hwang Sok-Yong wijkt af van wat we gewend zijn. Aziaten – Vietnamezen en Koreanen – spelen de hoofdrol. Voor de Amerikanen zijn slechts bijrollen weggelegd. De Schaduw kiest ook een niet erg gebruikelijk decor voor het verhaal over de oorlog. Het speelt zich niet af in de jungle en op kazernes, maar om de havenstad Da Nang. Hier kwamen in 1965 de eerste Amerikaanse gevechtstroepen aan land. En in dit boek is de stad een verzamelpunt van militairen, burgers, handelaren, guerrilla’s, prostituees en deserteurs. Ze houden zich overwegend niet bezig met vechten, maar met zwarte handel en corruptie.

Op 6 augustus 1945 om exact kwart over acht explodeerde de eerste atoombom op enkele honderden meters boven de Japanse stad Hiroshima. In een fraaie reportage heeft de Amerikaanse journalist John Hersey de gevolgen daarvan voor zes mensen in 1946 voor het tijdschrift The New Yorker beschreven. Veertig jaar later ging hij terug om te kijken hoe deze mensen verder leefden. Hersey bedreef een bijzondere manier van journalistiek. Hij liet de mensen alles vertellen en schreef het dan op als hij het zelf had waargenomen. Geen detail wordt overgeslagen. De vernietiging en de branden, de dood, de etterende wonden, alles beschrijft Hersey vanuit het perspectief van de zes slachtoffers. Zo wordt de enorme impact van de bom op een zeer persoonlijke manier weergegeven.

De oorlog tussen Polen en de jonge Sovjet-Unie in 1920 staat niet bepaald in het geheugen van de gemiddelde West-Europese burger gegrift. Op zijn best is die bekend als een van de uitlopers van de burgeroorlog tussen de ‘Witten’ en de ‘Roden’ die na de Oktoberrevolutie uitbrak. Polen was na de Eerste Wereldoorlog herrezen als onafhankelijke staat. Maar het was onduidelijk waar de grenzen getrokken zouden worden. In het Oosten zou dat ‘op de grond’ besloten worden. Maar de strijd met de Sovjet-Unie dreigde aan het korte bestaan een einde te maken.

Het is al bijna zeven jaar geleden dat de Verenigde Staten en bondgenoten Afghanistan binnenvielen, het Taliban-regime verjoegen en er proberen een soort moderne staat te vestigen. Daarmee komt de westerse aanwezigheid qua lengte in de buurt van de Sovjet-invasie. Tien jaar lang vochten de Sovjets daar, tot ze zich in 1989 terugtrokken, financieel en moreel failliet.

Vlak buiten het hek van Auschwitz staat het woonhuis van de eerste commandant van het kamp, Rudolf Hoess. Een groot, grijs gestuct huis, niet veel bijzonders aan te zien. Een paar honderd meter verderop staat de galg, een simpele houten constructie met een haak, waar hij in 1947 aan werd opgehangen, met uitzicht op ‘zijn’ kamp. En die galg staat pal naast de bunker waarin de eerste gaskamer werd ingericht. Dit boek is geschreven om te voorzien in de behoefte aan een beknopte studie over Auschwitz, het symbool van de misdaden van het Derde Rijk en van de jodenvervolging. Vele bekende en minder bekende aspecten van Auschwitz worden beschreven, van de weigering van de geallieerden het kamp te bombarderen (geen militair doel) tot de opstand van het Sonderkommando en de discussie over het aantal slachtoffers.  

Tijdens een bezoek aan de slagvelden en begraafplaatsen van de Eerste Wereldoorlog rond Ieper en aan de Somme kocht ik dit boek. Het biedt een goede, beknopte inleiding in de oorlog. Chronologisch wordt het verloop van de strijd in grote lijnen weergegeven. Maar de nadruk ligt op de persoonlijke beleving van de oorlog door de frontsoldaten. Het leven in de loopgraven, de discipline, de muiterijen en de ontspanning achter het front worden fraai beschreven. Maar ook waarom er maar zo weinig krijgsgevangenen werden gemaakt. De titel is wat misleidend, want er zijn geen ooggetuigenverslagen in het boek opgenomen. De ooggetuigen waren de camera’s, waarmee de fraaie en gruwelijke foto’s zijn gemaakt waar dit boek vol mee staat. De ellende, de modder, de uitzichtloosheid en wreedheid komen allemaal tot uiting.