Boekenstrijd

Het boek De naakte aap van Desmond Morris verscheen voor het eerst in 1967. Vijftig jaar later werd het heruitgegeven met een nieuwe titel: De kale aap. Inhoudelijk is de tekst hetzelfde,  alleen wordt deze versie door twee beroemde Nederlandse biologen in- en uitgeleid, namelijk door Midas Dekkers en Frans de Waal.  In zijn boek wil Morris aantonen dat mensen ook dieren zijn. Hij beschrijft mensen als een soort primaten. Hij gebruikt daarvoor kennis uit de paleontologie, de ethologie maar ook vooral zijn eigen waarnemingen. Het boek gaat dus over gedragingen van al dan niet menselijke dieren, zoals eten, onderzoeken, het grootbrengen van kinderen, vechten, verzorging en het belangrijkste – in ieder geval het langste hoofdstuk –  seks. Morris probeert menselijk gedrag te verklaren vanuit de biologie. Dat was vijftig jaar geleden zeker op deze populariserende manier nogal vernieuwend, zelfs schokkend. Nu zijn we wel wat meer gewend. Het onderzoek naar de invloed van genetische factoren op van alles en nog wat is volop gaande.  Homoseksualiteit De mens is volgens Morris een primaat die uit de bossen vertrok toen het daar niet meer zo makkelijk was om te overleven. De bossen werden kleiner en een primaat koos het veld en…

Het kapitalisme ligt onder het vergrootglas. Is het economisch stelsel wel houdbaar in een tijd van klimaatverandering en ongelijkheid? In bijna iedere beschouwing komt het kapitalisme wel naar voren als een belangrijk thema. Dat is ook te zien in een aantal recensies die ik het afgelopen jaar schreef voor NRC. Moet en kan het kapitalisme worden afgeschaft of worden hervormd? En hoe dan?  Hier zet ik die recensies overzichtelijk bij elkaar, als een leesgids voor het moderne kapitalisme. Het ontstaan en groei Om te beginnen de geschiedenis van het kapitalisme van  voedselactivist Raj Patel en wereldhistoricus Jason Moore. Het is een kritisch boek, waarin vooral de nadelige kanten en effecten van het kapitalisme aan bod komen. “Het kapitalisme werkt, in de ogen van Patel en Moore, als een gigantische machine, die draait op (..) goedkope zaken(..). Voor goedkope arbeid is goedkoop voedsel nodig, dat kan bijvoorbeeld komen van suikerplantages. Of tegenwoordig van de platgebrande bossen in de Amazone, waar de soja wordt verbouwd voor de dieren die als kiloknallers eindigen in westerse supermarkten. De goedkope arbeid leunt op de vaak niet-betaalde zorg die vooral vrouwen leveren. En dat alles wordt aangevuurd door goedkope brandstof. Door die verwevenheid als uitgangspunt te…

Voor NRC recenseerde ik drie boeken in een recensie: “De radicale Rotterdamse socioloog Willem Schinkel geeft in Pandemocratie een indringende analyse van de pandemiepolitiek. De optimistische Belgische filosoof Maarten Boudry en journalist Joël de Ceulaer brengen op luchtige toon oorzaken en gevolgen in kaart. De bezorgde Amerikaanse commentator Fareed Zakaria ziet nog net een uitweg in een wereld vol gevaren.” Drie nogal sterk verschillende boeken over de oorzaken en de gewenste, dan wel verwachte gevolgen van de coronapandemie. lees de recensie hier: Was de coronacrisis een ‘wraak van de natuur’? Willem Schinkel: Pandemocratie. Maarten Boudry en Joël de  Ceulaer: Eerste hulp bij pandemie. Van achterafklap tot zwarte zwaan. Fareed Zakaria: De wereld na de pandemie. Tien lessen voor de mondiale samenleving.  

In een flatje, op de bank met uitzicht op een flatscreen: het lijkt alsof je leven in orde hebt, maar bij een aanzienlijke groep meestal jongere moslims in Nederland knaagde het. Ze vonden dat ze hun leven verkeerd hadden ingericht, dat ze niks deden terwijl er een groot onrecht gaande was. En er was een schitterende kans om dat totaal te veranderen, door naar Syrië of Irak te gaan, of later naar het kalifaat van Islamitische Staat.   Beatrice de Graaf, de bekende historicus, heeft in haar nieuwe boek zich gericht op de allerjongste geschiedenis. Ze heeft in dit boek de levensverhalen van 23 terroristen opgetekend, waarvan sommigen nog vast zitten. Ze sprak jihadistische terroristen uit Nederland en Indonesië, maar ook extreem-rechtse terroristen in Nederland. Ook komt een aantal mensen uit Syrië zelf ter sprake. Die levensverhalen vormen de kern van dit boek. Daaromheen heeft ze een theorie ontwikkeld rond het thema van de radicale verlossing.  Die theorie moet de stap die sommigen hebben gezet om over te gaan tot terroristische acties verklaren. Radicale verlossing belooft namelijk veel. Die verlossing bestaat uit drie stappen of fases: de eerste is het gevoel tekort te schieten of zelf een tekort te ondergaan. De…

Pieter Omtzigt, Kamerlid voor het CDA, studeerde economie in Exeter en promoveerde op econometrisch modellen in Italië en Denemarken. In 2002 solliciteerde hij bij het CDA. Omtzigt pakte onder andere corruptie in de Raad van Europa aan. Europa en de Europese Unie zijn belangrijke thema’s in dit boek. Hij behandelt concrete voorbeelden hoe landen omgaan met het vetorecht in de Unie en wat voor effect dat heeft op de democratie. Omtzigt spreekt zijn zorgen uit over de staat van het democratisch bestuur. Hij stelt: ‘Niet alleen loopt het aantal landen in de wereld met een min of meer democratisch bestuur terug, en ook is er sprake van een agressieve concurrentie van staten met een autoritaire staatsvorm – Rusland en China voorop.’ Omtzigt haalt de verzetsrede van hoogleraar rechtsgeleerdheid Rudolph Cleveringa (1894-1980) aan. Joodse collega’s van Cleveringa werden in 1940 uit hun ambt ontheven door de bezetter. Anderen werd gevraagd om dat werk over te nemen. Cleveringa heeft dat geweigerd met zijn beroemd geworden verzetsrede over de onrechtmatigheid en onrechtvaardigheid van het ontslag van zijn collega. Na de oorlog heeft Cleveringa een rol gespeeld bij de inrichting van de samenwerking in Europa om vrede, de rechtstaat en democratie op het continent…

Terwijl ik dit boek aan het lezen was, vroeg mijn huisgenoot: ‘Lezen mensen over honderd jaar nog boeken?’ Een paar pagina’s verder kwam ik het antwoord van Irene Vallejo tegen. Het boek wordt volgens haar niet met uitsterven bedreigd, het heeft zich bewezen, heeft al veel overleefd, het boek grenst net als de lepel en de stoel aan de perfectie. Zoiets laat zich niet zo makkelijk vervangen. Het is een antwoord dat past in een boek dat een lofzang is op het boek en op allen die de boeken toegewijd zijn: de schrijvers, vertalers, bibliothecarissen, kopieïsten, verzamelaars, handelaren en uiteraard de lezers. Op verschillende plekken komt de wonderlijke ervaring van het lezen naar voren, de mogelijkheid om kennis over te dragen, om meegevoerd te worden door wat streepjes op papyrus, perkament, papier of toch een scherm. Een vertrekpunt van Vallejo is de legendarische bibliotheek van Alexandrië in Egypte. Het streven was daar exemplaren van alle bestaande boeken te verzamelen. Het was vast een idee van Alexander de Grote, de naamgever van deze en vele andere steden, om zo’n bibliotheek op te richten, schrijft Vallejo. Maar over dat streven is niets bekend. Het toont de losse manier waarop Vallejo met de…

Vrijheid, wie is er niet voor? Vrijheid is wat we vieren op Bevrijdingsdag, vrijheid zit in de naam van twee grote Nederlandse partijen. ‘Wij, het vrije Westen’, dat was de ideologische boodschap van de VS en West-Europa ten tijde van de Koude Oorlog. Maar wat is vrijheid? Of beter gezegd, wat is sinds de Grieken in de oudheid de uitleg van het begrip vrijheid in politieke zin? Dat is de vraag in het boek Vrijheid van historicus Annelien de Dijn (UU), de Nederlandse vertaling van het Engelstalige origineel Freedom. Het gaat dus niet over vrijheid als puur filosofisch of psychologisch begrip. Maar er blijft meer dan genoeg over. Dit boek draait om de strijd tussen twee verschillende interpretaties van vrijheid. De ene is dat vrijheid betekent dat iedereen kan deelnemen aan de regering en dat vrijheid ook het vergroten van collectief welzijn inhoudt. Vrijheid is dan het verruimen van mogelijkheden. Daartegenover staat het idee dat vrijheid vooral de bescherming van individuele rechten betekent. Daarom moet de rol van de staat zo klein mogelijk zijn. Volgens De Dijn heeft dat laatste idee sinds de negentiende eeuw de overhand gekregen. Eigenlijk hebben veel mensen en politici een beperkte uitleg van vrijheid voor…

Een paar jaar lang volgde ik Lodewijk Asscher van nabij. Hij was wethouder in Amsterdam, ik politiek verslaggever voor Het Parool in de Stopera. Asscher had in Amsterdam, zeker in het kringetje van bestuurders, politici en wat daaromheen loopt, groot aanzien. Hij was niet zomaar een politiek talent, maar het grote politieke talent. Partijleider, premier, het zou zomaar voor hem in het verschiet kunnen liggen. Hij was intelligent, behendig, snel met woorden, initiatiefrijk en niet bang. Hij had ook zwakke kanten. Op een gegeven moment viel op dat Asscher projecten die hij met veel poeha was begonnen geruisloos liet vallen als ze niet liepen zoals hij wenste. En hij was een uitgesproken moralist, die bijvoorbeeld iedere tegenstand tegen zijn Wallenplannen afschilderde als verdediging van de mensenhandel. Dan was hij iets te veel overtuigd van het eigen gelijk of gemotiveerd door de wens om te winnen. Het zijn twee punten die regelmatig terugkomen in de politieke biografie van Lodewijk Asscher, geschreven door journalist Wilfred Scholten. Zo beschrijft hij hoe partijleider Asscher stilletjes afzag van zijn luidruchtig verkondigde plan om een gezaghebbend essay over migratie te schrijven. Daar zaten toch te veel haken en ogen aan, het project bood te weinig kans…

Volgens de Israëlische journalist Nadav Eyal, schrijver van het boek Revolte, is er een wereldwijde opstand tegen globalisering gaande. Die opstand is in zijn ogen de gemene deler achter veel belangrijke ontwikkelingen van de afgelopen jaren. Of het nu de brexit is, het Griekse verzet tegen Europese bezuinigingen, de overwinning in 2016 van Donald Trump of de opkomst van islamistisch fundamentalisme, allemaal maken ze deel uit van een brede stroom van verzet tegen globalisering.   Lees de recensie hier: Nadav Eyal ziet een mondiale opstand tegen globalisering, maar zo eenvormig is de wereld niet Nadav Eyal Revolte. De wereldwijde opstand tegen globalisering. 

Elon Musk werd  begin 2021  de rijkste mens ter wereld, met een geschat vermogen van zo’n 190 miljard dollar. Met een tweetje weet Musk de koers van zijn eigen bedrijf te beïnvloeden, en met de aankoop van 1,5 miljard dollar aan bitcoin ook de koers van die cryptomunt. De aankondiging dat mensen Tesla’s met bitcoin konden betalen droeg daar ook aan bij. Rond Elon Musk bestaat een hype. Zijn activiteiten, uitspraken en tweets worden op de voet gevolgd. Hij wordt gezien als een boodschapper van de nieuwe tijd, als de man die weet waar het heengaat met de wereld en de mensheid, de man die ‘de toekomst’ vormgeeft, zoals de ondertitel van dit boek luidt. Steeds is er reuring rond hem, vaak met urgente kwesties, zoals elektrische auto’s, ruimtevaart of de integratie van het menselijk brein met de computer. Of anders wel rond zijn onstuimige privé-leven. Twee encyclopedieën uitgelezen Ashlee Vance, auteur van zijn biografie, heeft moeite niet onder de indruk te raken van zijn hoofdpersoon. Hij probeert kritische afstand te houden, en ziet ook de zwakke, menselijke kanten van de ongedurige en soms wispelturige Musk. Maar toen hij zijn boek in 2015 voltooide zag hij een glorieuze toekomst voor…